Η θεά Αθηνά (προστάτης?) της Ακροπόλεως του Αλκάθοου.

Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, η οποία παρουσιάζεται  πολυδιάστατη και  πολυσήμαντη, με τα σύμβολα και τις διάφορες λατρευτικές προεκτάσεις που της απέδιδαν, συμπυκνώνει κατά τον καλύτερο τρόπο τις αρχές όλης της λατρείας που της έδειχναν οι αρχαίοι Έλληνες.

Πηγή εικόνας: http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Athena_Parthenos.aspx

‘’ […]Στην κορυφή της ακρόπολης έχουν χτίσει ναό της Αθηνάς. Το άγαλμα της είναι όλο επιχρυσωμένο, εκτός από τα πόδια και τα χέρια αυτά και το πρόσωπο είναι από ελεφαντόδοντο. Υπάρχει εδώ και άλλο ιερό της Αθηνάς της επονομαζόμενης Νίκης και άλλο της (Αθηνάς) Αιαντίδας. Οι εξηγητές των Μεγαρέων παρέλειψαν να πουν κάτι γι' αυτό, αλλά θ' αναφέρω όσα υποθέτω ότι συνέβησαν. Ο γιος του Αιακού Τελαμώνας πήρε γυναίκα του την Περίβοια, την κόρη του Αλκάθοου. Πιστεύω λοιπόν ότι ο Αίαντας, όταν κληρονόμησε τον θρόνο του Αλκάθοου, έφτιαξε το άγαλμα της Αθηνάς.’’ (Παυσ. Α’ 42, 4.)

Τρείς τόπους λατρείας για την θεά Αθηνά αναφέρει ο Παυσανίας κατά την περιήγησή του στα Μέγαρα, μάλιστα και οι τρείς βρισκόντουσαν στην Ακρόπολη του Αλκάθοου. Ένα ναό με επιχρυσωμένο άγαλμα της θεάς Αθηνάς, όπου τα άκρα και το κεφάλι ήταν από ελεφαντόδοντο, ένα ιερό της Αθηνάς της επονομαζόμενης Νίκης (τα ιερά στην αρχαία Ελλάδα δεν είχαν σκεπή) και ένα ακόμα ναό της Αθηνάς Αιαντίδας.

Οι δύο Ακροπόλεις των Μεγάρων καταθέτουν πολλές ενδείξεις με τα στοιχεία που παρέχουν για τα χρονικά διαστήματα που οικοδομήθηκαν και αυτές πιθανότατα να ήταν: της Μεσοελλαδικής και της ΥΕ περιόδου.

Η εξέλιξη της πανάρχαιας Ακρόπολις της Καριάς σχετίζεται άμεσα με τους Κρήτες. Οι Κρήτες- Μινωίτες λάτρευαν κυρίως τη Μεγάλη Θεά, δηλαδή την έννοια μιας μεγάλης γυναικείας θεότητας, Μητέρας-Θεάς, Μητέρας-Γης, με διάφορες υποστάσεις και διαφορετικούς τίτλους και ονομασίες όπως αυτή είχε εξαπλωθεί στις χώρες της Μεσογείου ήδη από τη Νεολιθική εποχή, καθώς το μυστήριο της ζωής και της δημιουργίας, έννοιες σύμφυτες με τη γέννηση του θρησκευτικού αισθήματος, συνδέθηκαν εξαρχής με τη γυναικεία φύση.

Η Μεγάλη Θεά συνοδεύεται από έναν άνδρα, τον πάρεδρό της. Ο ρόλος του δεν είναι σαφής: πότε είναι συνομιλητής, πότε σύζυγος και πότε γιος της. Η ελλιπέστατη πληροφόρησή μας δεν επιτρέπει τον καθορισμό της προσωπικότητας του άρρενα μινωικού θεού. Ίσως η σημασία του να μην ήταν υποδεέστερη, όπως άλλοτε είχε υποστηριχθεί, γιατί μετά από τις νέες ανακαλύψεις στο ιερό της Κάτω Σύμης Βιάννου και στο Ιδαίον Άντρον, ο αρσενικός θεός αναφαίνεται ως μία σημαντική μορφή του μινωικού πανθέου.

Έτσι, στην Ακρόπολη της Καρίας δεν δημιουργήθηκαν ‘’τυχαίας σύμπτωσης’’ οι δύο ναοί (Κόνιου Δία -Μέγαρο Δήμητρας), που αντιπροσωπεύουν αντίστιχα την Μεσοελλαδική περίοδο με τους Κάρες και τους Κρήτες – Μινωίτες.

‘’[…] καθώς ανεβαίνει κανείς στην ακρόπολη, που ονομάζεται ακόμα Καρία από τον Κάρα, τον γιο του Φορωνέα, συναντά […] και ναό του Κονίου Δία, χωρίς σκεπή. […] Εκεί είναι και το λεγόμενο μέγαρο της Δήμητρας. Λένε πως το έφτιαξε ο Κάρας, όταν βασίλευε.’’ (Παυσ. Α’ 40, 6.)

Ενώ η μετέπειτα Ακρόπολη του Αλκάθοου που συνδέεται με την ΥΕ περίοδο και όταν πλέον οι Μυκηναίοι εξελίχθηκαν πνευματικά και θρησκευτικά γνωρίζοντας από πολύ κοντά τον ίδιο τους τον γεωγραφικό χώρο, ώστε επηρεάσθηκαν από αυτόν όχι μόνο στα καλλιτεχνικά θέματα, αλλά γενικότερα στο όλο σύστημα της οργάνωσης της κοινωνικοοικονομικής τους ζωής.  Διότι στην Κρήτη η θρησκεία ήταν βαθιά ριζωμένη και, καθώς φαίνεται, με τελετουργικό ήδη διαμορφωμένο την εποχή που ο μυκηναϊκός πολιτισμός ήταν ακόμη στα σπάργανα. Η θυσία ζώων και η ακόλουθη τελετουργική κατανάλωση του κρέατος των σφαγίων (sa-pa-ke-te-ri-ja) έγιναν δύο σημαντικά λατρευτικά έθιμα στο μυκηναϊκό κόσμο. 

Η λατρεία της Αθηνάς  a – ta – na – po – ti – ni – ja  = Ποτνία (Αθηνά), άρχισε την Μυκηναϊκή εποχή. Μάλιστα, ταυτίζεται με την εποχή του Κέκροπα στην Αθήνα και από εκεί λέγεται πως εξαπλώθηκε σ' όλη την Ελλάδα.

Οι τρεις τόποι λατρείας της Αθηνάς στην Ακρόπολη του Αλκάθοου σαθώς και παραπέμπει στην ΥΕ περίοδο (Μυκηναϊκή) καθώς σ' αυτήν την θεά απέδιδαν την εφεύρεση του αρότρου, το ζέψιμο των αλόγων και των βοδιών. Μα και της κάθε τέχνης θεωρείται προστάτιδα η Αθηνά γιατί σύμφωνα με τη μυθολογία, τούτη η θεά δίδαξε όλες σχεδόν τις τέχνες στους ανθρώπους. Τους έδειξε ακόμα να κάνουν νήμα το μαλλί και να υφαίνουν, το κέντημα και την υφαντική. Σε παλιότερα αγάλματα η Αθηνά κρατάει τη ρόκα.  Ήταν επίσης προστάτιδα των αγγειοπλαστών,  των υποδηματοποιών,  των χτιστών.  Βοήθησε στην ανακάλυψη της χρυσοχοΐας, της γλυπτικής, της αρχιτεκτονικής. Το επίθετο της " Εργάνη Αθηνά" δείχνει τη φροντίδα της για κάθε τέχνη. Το ίδιο και τα επίθετα "Καλλλιέργος και Μηχανίτις".  Ήταν φυσικά και προστάτιδα της ιατρικής που λατρευόταν με το όνομα " Αθηνά Υγεία ".
Ο ναός της Αθηνάς Αιαντίδας που κατά τον Παυσανία θα πρέπει να έκτισε ο Αίαντας όταν διαδέχτηκε τον Αλκάθοο και έγινε βασιλιάς των Μεγάρων, πιθανόν να σχετίζεται, βάση του μύθου, με την ΥΕ ΙΙΙΑ εποχή.

Πηγές:

Παυσανίας, Αττικά

Hood, S., (1971), ‘’The Minoans’’, London.

Σπ. Ιακωβίδης, ‘’Αι μυκηναϊκαί ακροπόλεις’’, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Αθηνών: Αθήνα 1973

Ντ. Βασιλικού, ‘’Μυκηναϊκός πολιτισμός’’, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ.152, Αθήνα 1995

Η. Μανιατέας - Ι. Τεγόπουλος (εκδ.), Ιστορία των Ελλήνων Ι. Προϊστορικοί χρόνοι, Εκδόσεις «Δομή» Α.Ε.: Αθήνα, σ. 344-609

Manning, Sturt W. et al.: Chronology for the Aegean Late Bronze Age 1700–1400 B.C., in: Science 312, 2006, S. 565-569