Το Ιερό του Προστατηρίου Απόλλωνα στη πόλη των Μεγάρων.

Η φωτογραφία δείχνει την τοπογραφία της αρχαίας πόλις των Μεγάρων από το βιβλίο του Reinganum Hermann που εκδόθηκε το 1825 στο Βερολίνο. Με έντονο κόκκινο χρώμα (στο τόξο) σημειώνετε κατά προσέγγιση η περιοχή με το Ιερό του Προστατηρίου Απόλλωνα.

Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν Ιερό, τον μεγάλο γενικά, εκείνο Ιερό χώρο, ο οποίος περιλάμβανε τον Ναό, τους βωμούς, τα αναθήματα και τις κατοικίες των ιερέων. Σε αντιδιαστολή προς τον Ναό, πού ήταν αποκλειστικά μόνο το ιδιαίτερο κτίσμα, μέσα στο οποίο στεγαζόταν και φυλασσόταν το άγαλμα της κάθε λατρευόμενης θεότητας.

Για την εκλογή του κατάλληλου τόπου ίδρυσης Ιερού (εάν δεν υπήρξε ήδη εκεί προϊστορικός τόπος λατρείας), ζητούνταν, κατά τον λεγόμενο νόμο των ιερών, χρησμός μαντείου είτε λαμβανόταν υπόψη η παράδοση, κατά την οποία ο θεός είχε υποδείξει, με ορατό σημάδι, τον αρεστό σ' εκείνο τόπο ίδρυσης του ναού του. Εξαιτίας αυτού πολλοί ναοί, σε ιερούς τόπους π.χ. όπως αυτοί που ήσαν στην Αίγινα, στα Μέγαρα, στο Σούνιο, στα Δίδυμα βρίσκονταν μακριά από την πόλη. 

Η ιστορία δε της αρχιτεκτονικής των αρχαίων Ελλήνων μας διδάσκει ότι Ναοί άρχισαν να κατασκευάζονται από την ομηρική εποχή και έπειτα, καθώς και ότι οι προγενέστεροι τόποι λατρείας για τους Έλληνες ήταν τα Ιερά. Μάλιστα, στα κυριότερα  προϊστορικά κέντρα της Ελλάδας, στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα, στην Κρήτη -στις Κνωσό και Φαιστό-  δεν βρέθηκαν λείψανα ναών με την κλασική έννοια, σχεδόν όμως, σε όλα τα μέρη της ελληνικής γης αποκαλύφθηκαν λείψανα βωμών στις μεγάλες αυλές των προϊστορικών βασιλικών παλατιών.

Και με όσα στοιχεία διαθέτουμε, το Ιερό του Προστατηρίου Απόλλωνα στη πόλη των Μεγάρων, θα πρέπει να είχε μεγάλες διαστάσεις και να είχε οικοδομηθεί με ακριβή πρότυπα βασιλικού παλατιού σε κύριο προϊστορικό τόπο λατρείας των Μεγαρέων κατόπιν κάποιου χρησμού ή και παραδόσεως εμφάνισης του Απόλλωνα. Τούτο επιβεβαιώνετε από τα παρακάτω στοιχεία που σας  παραθέτουμε.

Διότι όταν δεν υπήρχε προϊστορικός τόπος λατρείας είτε χρησμός ή παράδοση, τα Ιερά συνήθως κτίζονταν πάνω σε λόφο ή ύψωμα με ανοιχτό ορίζοντα, για να είναι περίοπτα και με φυσική οχύρωση, ώστε έτσι να προφυλάσσονται επαρκέστερα οι θησαυροί και τα άλλα πολύτιμα αφιερώματα και ιερά σκεύη που βρίσκονταν μέσα σ' αυτά. Ο Ναός που εγείρονταν βέβαια κάτω από τούτες τις συνθήκες βρίσκονταν συνήθως στη μέση του Ιερού χώρου, ο οποίος καλούταν τέμενος, περιβάλλονταν δε όπως ήδη αναφέραμε από τείχος και περιείχε βωμούς, αναθήματα, στήλες και αγάλματα. Ο θρησκευτής που εισέρχονταν στο τέμενος θυσίαζε πρώτα και έπειτα περνώντας μπροστά από τα διάφορα αναθήματα έφτανε στο ναό, του οποίου η πρόσοψη ήταν κατά κανόνα προς την ανατολή.

Όπως όμως αναφέρει ο Παυσανίας(*), το Ιερό του Προστατηρίου Απόλλωνα, στη πόλη των Μεγάρων, βρισκόταν στα δεξιά της Ευθείας Οδού, δηλαδή, στο δρόμο που οδηγούσε στη Νισαία κι όπου για να φθάσει κάποιος εκεί θα έπρεπε να κάνει μια μικρή παράκαμψη.  Τώρα, κατά την εδαφική όψη της συγκεκριμένης περιοχής , η εικόνα που παρουσιάζει είναι ξεκάθαρα πεδινή, δηλαδή δίχως εδαφικά υψώματα (λόφους κ.λ.), ώστε έτσι  λογικά συμπεραίνουμε ότι το Ιερό βρισκόταν σε αυτή τη θέση ίσως κάποιου προϊστορικού λατρευτικού χώρου είτε κατόπιν χρησμού ή κάποιας πανάρχαιας παραδόσεως.

Η ακριβής γεωγραφική θέση του συγκεκριμένου Ιερού δεν μας είναι γνωστή, όμως κατά τη κατασκευή του Σιδηροδρομικού σταθμού στα τέλη του 1890, όπως και αργότερα της κεντρικής πλατείας των Μεγάρων (και τις αναφορές του Παυσανία). Εκεί ήρθαν στο φως πολλά οικοδομικά και άλλα αρχαιολογικά στοιχεία ώστε μας πείθουν πως σε αυτή την περιοχή υπήρξε το Ιερό του Προστατηρίου Απόλλωνα. Μάλιστα ως προς την τοποθεσία συνηγορεί και η περικαλλής Νότια αρχαία Κρήνη (ανακαλύφθηκε το 2008) σε πολύ κοντινή απόσταση που θα πρέπει να τροφοδοτούσε το Ιερό με το χρειαζούμενο νερό!  

(*)Σημείωση:

Αρχαίο κείμενο:

( Αττικά, 44, σ. 2.) ‘’ἐκ δὲ τῆς ἀγορᾶς κατιοῦσι τῆς ὁδοῦ τῆς Εὐθείας καλουμένης Ἀπόλλωνος ἱερόν ἐστιν ἐν δεξιᾷ Προστατηρίου· τοῦτο ὀλίγον ἐκτραπέντα ἔστιν ἐκ τῆς ὁδοῦ ἀνευρεῖν. Ἀπόλλων δὲ ἐν αὐτῷ κεῖται θέας ἄξιος καὶ Ἄρτεμις καὶ Λητὼ καὶ ἄλλα ἀγάλματά ἐστι Πραξιτέλους ποιήσαντος [Λητὼ καὶ οἱ παῖδες].’’

Ελεύθερη μετάφραση:

(Αττικά, 44, σ. 2.) Κατεβαίνοντας από την αγορά και ακολουθώντας την λεγόμενη Ευθεία οδό, υπάρχει στα δεξιά ιερό του Προστατηρίου Απόλλωνα. Πρέπει όμως να κάνει κανείς μια μικρή παράκαμψη, για να το συναντήσει. Εκεί μέσα υπάρχει ένα ενδιαφέρον άγαλμα του Απόλλωνα, καθώς και αγάλματα της Άρτεμης, της Λητώς και άλλα, έργα του Πραξιτέλη.

Δυστυχώς, όμως, ο Παυσανίας δεν μας έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες για το μεγάλο αυτό Ιερό της πόλις των Μεγάρων, (καθότι ανάλωσε περισσότερο χρόνο στο Ναό του Απόλλωνα, στη κορυφή του ενός λόφου, που ανακατασκεύασε με μάρμαρο ο Αυτοκράτορας Αδριανός) (*).

Και φυσικά θα μάθουμε το ‘’μέγεθος’’ και την μεγαλειότητα του λατρευτικού αυτού χώρου όταν κάποιος αρχαιολόγος αποφασίσει να ασχοληθεί σοβαρά με την ανακάλυψή του!  

Σημείωση:

(*) Αρχαίο κείμενο:

Αττικά 42, σ. 5 ‘’τοῦ δὲ Ἀπόλλωνος πλίνθου μὲν ἦν ὁ ἀρχαῖος ναός· ὕστερον δὲ βασιλεὺς ᾠκοδόμησεν Ἀδριανὸς λίθου λευκοῦ. ὁ μὲν δὴ Πύθιος καλούμενος καὶ ὁ Δεκατηφόρος τοῖς Αἰγυπτίοις μάλιστα ἐοίκασι ξοάνοις, ὃν δὲ Ἀρχηγέτην ἐπονομάζουσιν, Αἰγινητικοῖς ἔργοις ἐστὶν ὅμοιος· ἐβένου δὲ πάντα ὁμοίως πεποίηται.’’

Ελεύθερη μετάφραση:

Αττικά 42, σ. 5 ‘’Ο αρχαίος ναός του Απόλλωνα ήταν φτιαγμένος από πλίνθους. Αργότερα ο βασιλιάς Αδριανός τον έχτισε πάλι με λευκό μάρμαρο. Ο λεγόμενος Πύθιος [Απόλλωνας] και οΔεκατηφόρος μοιάζουν με αιγυπτιακά ξόανα αλλά αυτόπου ονομάζεται Αρχηγέτης μοιάζει με τα έργα των Αιγινητών. Όλα είναι φτιαγμένα από έβενο.’’