Μελάμποδος: ήρωας - μάντης - ιατρός των αρχαίων Μεγάρων.

Τα ερείπια του πανάρχαιου θεραπευτηρίου του Μελάμποδος στα Αιγόσθενα που διοικητικά σήμερα ανήκει στο Δήμο Μάνδρας- Ειδυλλίας.

Γιορτάζονταν κάθε χρόνο τα ‘’Μελαμπόδεια’’ προς τιμή του Μελάμποδος, στο Ιερό του στα Μέγαρα (1η), όπου τελούνταν αγώνες κι ο νικητής έπαιρνε ως έπαθλο ένα μέρος των θυσιαζόμενων σφαγίων.

Ο Θεουργός/ ιατρός Μελάμποδος έδρασε τον 14ο π.χ., θεωρείται δε ο πρώτος ιατρός της Ευρωπαϊκής ιστορίας και υπήρξε 900 χρόνια προ του Ασκληπιού και 400 χρόνια προ του Ιπποκράτους. 

Ο Μελάμποδος ήταν ο πρώτος κι ένας από τους μεγαλύτερους γιατρούς των αρχαίων χρόνων. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, (2η) τον Ησίοδο, τον Απολλόδωρο τον Αθηναίο(3η), τον Απολλώνιο τον Ρόδιο, τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, τον Στράβωνα, αλλά και τον ίδιο τον Όμηρο, ο Μελάμπους θεωρείται ο πρώτος γιατρός της ανθρωπότητας. 

Στο όνομά του υπήρξε ένα μεγάλο έπος (4η ), που θεωρείται, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ότι περιελάμβανε τουλάχιστον τρία βιβλία, ίσως περισσότερα και έφερε την ονομασία Μελαμπόδεια ή Μελαμποδία που δεν έχει διασωθεί.

Παρόλο που ο Μελάμποδος δεν θεωρείται σαν σημαντικός θεός της κλασικής ελληνικής μυθολογίας είναι η κεντρική και η βασική φυσιογνωμία του αρχετύπου των ηρώων-θεραπευτών της αρχαιότητας. 

Έτσι οι Μεγαρείς τιμούσαν με ετήσιες εορτές, εκείνον που θεμελίωσε την ιατρική επιστήμη στον ελλαδικό χώρο και κατά συνέπεια σε ολόκληρο το δυτικό πολιτισμό. Στο μεγάλο ιερό/θεραπευτήριο του στα Αιγόσθενα λειτούργησε παγκοσμίως και το πρώτο ψυχοθεραπευτήριο. 

Η ψυχοθεραπεία ασκήθηκε απ’ τον Μελάμποδο κυρίως με τη χρήση του Ελλέβορου, που είναι ένα ήπιο δηλητήριο. Σε μικρές δόσεις δρα ως καθαρτικό, και σε μεγαλύτερες προκαλεί δηλητηρίαση. Για πολλά χρόνια και μέχρι τις μέρες μας, ο καθαρμός με ελλέβορο (και άλλα καθαρτικά), και το σοκ από την έντονη διάρροια, χρησιμοποιήθηκε (δια πάσα νόσο), ιδίως τη ψυχιατρική. Η αυτή θεραπευτική του παραπέμπει σε ομοιοπαθητικές θεραπείες με την εξώθηση της νόσου στα όρια της.

Κατά τον καιρό της ‘’επιστήμης’’ του, εξισορρόπησε με απόλυτη επιτυχία την Θεουργική (μαγική), ιατρική και την Επιστημονική ιατρική, δίνοντας έντονα ώθηση προς την δεύτερη.

Πρέπει να τονισθεί όμως, ότι η πρώτη συντεταγμένη απεμπλοκή από ιερουργίες/μαγείες πραγματοποιήθηκε από τον Ιπποκράτη (460-370 π.Χ.).

Ο Μελάμποδος διέθετε πλούσιες διαγνωστικές, θεραπευτικές γνώσεις και δυνατότητες. Η διαγνωστική του μέθοδος αποτελεί την πρώτη βάση και την απαρχή της ψυχολογίας, της ψυχιατρικής και της ψυχανάλυσης. 

Ο Μελάμπους θεωρείται ο ιδρυτής του πρώτου ιατρικού σώματος, ως ανεξάρτητης κοινωνικής κατηγορίας, η οποία απέδωσε και τους περιοδεύοντες ιατρούς.

Άλλες πρωτιές που αποδίδονται στον Μελάμποδα είναι η εισαγωγή της λατρείας του Διονύσου στην Πελοπόννησο και η ανάμειξη του οίνου με νερό.

Ο μύθος που περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο ο Μελάμπους απέκτησε τις εξαιρετικές του ικανότητες, έχει δύο σκέλη(5η).

Στο πρώτο, κάποια φιδάκια που ο Μελάμποδος ευεργέτησε, σύρθηκαν ως τους ώμους του την ώρα που κοιμόταν, με τις γλώσσες τους “καθάρισαν” την ακοή του. Ο Μελάμποδος ξύπνησε τρομαγμένος, αλλά με έκπληξη ανακάλυψε ότι μπορούσε να καταλαβαίνει τις φωνές των πουλιών και των ζώων. Και από τότε, αντλώντας πληροφορίες από αυτή την ανεξάντλητη πηγή, προέλεγε στους ανθρώπους τα μέλλοντα.

Αργότερα, σ’ ένα δεύτερο σκέλος του μύθου, ολοκλήρωσε τα υπερφυσικά του χαρίσματα όταν συνάντησε τον ίδιο τον Απόλλωνα κοντά στον Αλφειό και έτσι έγινε “μάντης άριστος“.

Ο μύθος φαίνεται απλός, όμως κρύβει μια μεγάλη αλήθεια. Οι δύο διαφορετικές παραδόσεις σχετικά με τον τρόπο που αυτός απέκτησε την μαντική του ικανότητα οφείλονται στην διαμάχη της Διονυσιακής με την Απολλώνια θρησκεία με αντικείμενο τον προσεταιρισμό του περίφημου μάντη.

Πιθανότατα ο Μελάμποδος ήταν απόστολος της λατρείας του Διονύσου. Η συγγένεια του Διονύσου με τις χθόνιες θεότητες εξηγεί ικανοποιητικά την προέλευση της μαντικής ικανότητας του Μελάμποδα. Το δώρο της πρόγνωσης το παίρνει από τη γη και τα φίδια που “καθαρίζουν” την ακοή του Μελάμποδα είναι κατεξοχήν χθόνια στοιχεία. Είναι η πρώτη εμφάνιση των όφεων, συμβόλων της ιατρικής επιστήμης μέχρι σήμερα, σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Αργότερα, το Ιερατείο της Απολλώνιας θρησκείας έκανε προσπάθεια να προσδέσει τον Μελάμποδα στο άρμα του Θεού της, που αποτελούσε εκείνη την εποχή το κατεστημένο της μαντικής.

Σημειώσεις:

(1η) Παυσανίας , Αττικά κεφ XLIV 5, 8: ‘’Εν Αιγοσθένοις δε Μελάμποδος του Αμυθάονος έστιν ιερόν, και ανήρ ου μέγας επειργασμένος εν στήλη και θυούσι τω Μελαμπόδι και ανά παν έτος εορτήν άγουσι.’’

Μετάφραση: ‘’Στα Αιγόσθενα υπάρχει ιερό του Μελάμποδα, του γιού του Αμυθάονα, και παράσταση ενός άνδρα, όχι μεγάλη, σκαλισμένη πάνω σε στήλη. Για τον Μελάμποδα υπάρχει θυσία και μια εορτή που γίνεται κάθε χρόνο.’’ 

(2η ) Μάντη τον αναφέρουν οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς.

(3η) Απολλόδωρος, βιβλίο Α΄ κεφ 9,3: ‘’Την δια φαρμάκων και καθαρμών θεραπείαν πρώτος ευρηκώς’’. 

(4η) Ο Friedlander στα Argolica, 1905, υποστήριξε τη γνώμη ότι η Μελαμποδία ήταν ένα γενεαλογικό έπος που διηγείτο, ακολουθώντας χρονολογική σειρά, τους μύθους τους συνδεδεμένους με τα ονόματα των μάντεων του γένους των Μελαμποδιδών.

Νεότερη εργασία στο θέμα της Μελαμποδίας παρουσίασε η Ingrid Löffler, στα Beitrage zur klassischen Philologie το 1963. Η Loffler καταλήγει ότι η Μελαμποδία πρέπει να ακολουθούσε τη γενεαλογική σειρά του Ησιόδου, αλλά η διήγηση πρέπει να ήταν πολύ πιο ζωντανή, διότι περιελάμβανε ένα πλούσιο υλικό λαϊκών παραδόσεων (σελ. 3).

Παρ’ όλες όμως τις προσπάθειες, η Μελαμποδία παραμένει κατά το μεγαλύτερο μέρος άγνωστη και μαζί της ίσως πολλοί από τους αρχαίους μύθους, τους συνδεδεμένους με τον Μελάμποδα. Σε ότι όμως αφορά το Άργος οι μαρτυρίες που έχουμε είναι αρκετά ικανοποιητικές. Ο Μελάμπους αναδεικνύεται μέγας θεραπευτής. 

(5η) Μέρος απ’ την ομιλία του Ιατρού Παναγιώτη Ν. Τσελφέ, στην τελετή απονομής "Βραβείων Ανδρέα Λεούση", 31 Ιανουαρίου 2010, στο Σύλλογο Αργείων "Ο Δαναός".