Παυσανίας, Αττικά.(κεφ., 39 - 41 ). Μετάφραση. Η περιγραφή του Παυσανία για τα Μέγαρα. Μεταφρασμένο κείμενο

Παυσανίας, «Ελλάδος Περιήγησις», περγαμηνό χειρόγραφο του 15ου αι. Γράφτηκε το 1485 από τον διάσημο καλλιγράφο της Αναγέννησης Ιωάννη Ρώσσο για λογαριασμό του Λαυρεντίου του Μεγαλοπρεπούς

Πηγή εικόνας: http://www.tovima.gr//culture/article/?aid=183009

        Δρόμος προς τα Μέγαρα.

39. Άλλος δρόμος, που ξεκινάει από την Ελευσίνα, οδηγεί στα Μέγαρα. Ακολουθώντας αυτό τον δρόμο συναντά κανείς το πηγάδι που λέγεται Άνθιο. Ο Πάμφως παρουσίασε σε ποίημα του τη Δήμητρα να κάθεται σ' αυτό το πηγάδι με μορφή γριάς, μετά την αρπαγή της κόρης της. Από εκεί οι κόρες του Κελεού, πιστεύοντας ότι ήταν Αργεία, την πήγαν στη μητέρα τους

έτσι η Μετάνειρα της εμπιστεύτηκε ν' αναθρέψει το παιδί της.

[2]. Λίγο πέρα από το πηγάδι υπάρχει ιερό της Μετάνειρας και μετά τάφοι εκείνων που εκστράτευσαν κατά της Θήβας. Γιατί ο Κρέοντας, άρχοντας της Θήβας που κυβερνούσε ως επίτροπος του Λαοδάμαντα, του γιου του Ετεοκλή, απαγόρεψε στις οικογένειες των νεκρών να τους θάψουν. Ο Άδραστος ζήτησε τη βοήθεια του Θησέα και ξέσπασε πόλεμος μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών. Ο Θησέας νίκησε στη μάχη και έφερε τους νεκρούς στην περιοχή της Ελευσίνας, όπου και θάφτηκαν. Οι Θηβαίοι ισχυρίζονται ωστόσο πως με τη θέληση τους παρέδωσαν τους νεκρούς και αρνούνται ότι έγινε μάχη.

[3]. Μετά από τους τάφους των Αργείων, υπάρχει μνήμα της Αλόπης, που λένε πως, όταν γέννησε από τον Ποσειδώνα τον Ιπποθόωντα, εδώ τη σκότωσε ο πατέρας της Κερκυόνας. Λέγεται πως ο Κερκυόνας αδικούσε τους περαστικούς και με άλλους τρόπους και αναγκάζοντας τους να παλέψουν μαζί του παρά τη θέληση τους. Την εποχή μου ο χώρος, που απέχει λίγο από τον τάφο της Αλόπης, ονομάζεται ακόμη Παλαίστρα του Κερκυόνα. Λένε ότι ο Κερκυόνας σκότωνε όσους πάλευαν μαζί του εκτός από τον Θησέα, ο οποίος τον νίκησε μάλλον με επιδεξιότητα. Ο Θησέας πρώτος επινόησε την τέχνη της πάλης και ύστερα απ' αυτόν καθιερώθηκε η διδασκαλία της. Πριν από αυτόν στην πάλη χρησιμοποιούσαν μόνο το μέγεθος και τη σωματική δύναμη. Αυτές ήταν, κατά τη γνώμη μου, οι πιο σημαντικές παραδόσεις και τα περισσότερα αξιοθέατα της Αθήνας. Διάλεξα από την αρχή από πολλά μόνο όσα έκρινα άξια να καταγραφούν

                                                                          Μέγαρα.

[4] Κοντά στην Ελευσίνα βρίσκεται η λεγόμενη Μεγαρίδα. Στην αρχαιότητα ανήκε κι αυτή στην Αθήνα, αφού ο βασιλιάς Πύλας την άφησε στον Πανδίονα. Αυτό αποδεικνύεται κι από τον τάφο του Πανδίονα σ' αυτή τη χώρα, καθώς και από το ότι ο Νίσος παραχώρησε στον Αιγέα, τον πιο μεγάλο της οικογένειας αυτής, τη διακυβέρνηση της Αθήνας και αυτός έγινε βασιλιάς των Μεγάρων και της περιοχής μέχρι την Κόρινθο. Οι Μεγαρείς ακόμα και σήμερα το επίνειο τους ονομάζουν απ' αυτόν Νίσαια.  Όταν αργότερα βασιλιάς της Αθήνας έγινε ο Κόδρος , οι Πελοποννήσιοι εκστράτευσαν κατά της Αθήνας. Και επειδή δεν κατάφεραν τίποτα σπουδαίο, γύρισαν πίσω, κυρίευσαν όμως τα Μέγαρα, που ανήκαν στην Αθήνα, και επέτρεψαν να κατοικήσουν οι Κορίνθιοι και όσοι από τους άλλους συμμάχους ήθελαν. [5] Έτσι άλλαξε ο τρόπος ζωής αλλά και η διάλεκτος των Μεγαρέων κι έγιναν Δωριείς. Λένε ότι η πόλη πήρε το όνομα της, όταν βασίλευε στη χώρα ο Κάρας, γιος του Φορωνέα. Τότε για πρώτη φορά οι κάτοικοι έφτιαξαν ιερά της Δήμητρας κι ονόμασαν τότε την πόλη τους Μέγαρα. Αυτά λένε οι ίδιοι οι Μεγαρείς για τον τόπο τους. Οι Βοιωτοί όμως λένε ότι ο Μεγαρέας, που ήταν γιος του Ποσειδώνα και ζούσε στην Ογχηστό, ξεκίνησε με Βοιωτικό στρατό να βοηθήσει τον Νίσο στον πόλεμο κατά του Μίνωα. Σκοτώθηκε στη μάχη, και τάφηκε εκεί και η πόλη ονομάστηκε απ' αυτόν Νίσαια, ενώ πριν την έλεγαν Νίσα. [6] Οι Μεγαρείς λένε πως δώδεκα γενιές μετά τον Κάρα, τον γιο του Φορωνέα, ήρθε από την Αίγυπτο ο Λέλεγας, έγινε βασιλιάς τους και τον καιρό της βασιλείας του ονομάστηκαν Λέλεγες οι κάτοικοι. Ο Κλήσωνας, γιος του Λέλεγα, γέννησε τον Πύλα και ο Πύλας τον Σκίρωνα. Αυτός πήρε γυναίκα του την κόρη του Πανδίονα. Λίγο καιρό αργότερα ο Σκίρωνας διεκδίκησε την εξουσία από τον Νίσο, που ήταν γιος του Πανδίονα. Τη διαφορά τους διευθέτησε ο Αιακός, που έδωσε τη βασιλεία στον Νίσο και στους απογόνους του και τη στρατιωτική ηγεσία στον Σκίρωνα.

Ο Μεγαρέας, όπως λένε, ήταν γιος του Ποσειδώνα και όταν παντρεύτηκε την Ιφινόη, κόρη του Νίσου, διαδέχτηκε τον Νίσο στη βασιλεία. Τον Κρητικό πόλεμο και την άλωση της πόλης τους κατά τη διάρκεια τηςβασιλείας του Νίσου δεν θέλουν να τα ξέρουν

40. Στην πόλη τους υπάρχει κρήνη, που λένε ότι έχτισε ο Θεαγένης. Όπως έχω ήδη αναφέρει, η κόρη του παντρεύτηκε τον Κύλωνα τον Αθηναίο. Αυτός ο Θεαγένης, όταν ήταν τύραννος, έφτιαξε αυτή την κρήνη, που για το μέγεθος της, τη διακόσμηση και το πλήθος των κιόνων της αξίζει να την δει κανείς. Απ' αυτή τρέχει το νερό των Σιθνίδων νυμφών. Λένε ακόμα οι Μεγαρείς ότι αυτές οι Σιθνίδες νύμφες είναι ντόπιες. Μία απ' αυτές ζευγάρωσε με τον Δία και γέννησε τον Μέγαρο. Ο Μέγαρος, που ήταν γιος του Δία και αυτής της νύμφης, γλίτωσε από τον κατακλυσμό της εποχής του Δευκαλίωνα βρίσκοντας καταφύγιο στις κορυφές των Γερανιών, που δεν είχαν ακόμη αυτό το όνομα, αλλά τα ονόμασαν Γεράνια, επειδή ο Μέγαρος κολύμπησε ως εκεί ακολουθώντας τις κραυγές των γερανών που πετούσαν. [2] Κοντά σ' αυτή την πηγή υπάρχει αρχαίο ιερό. Στην εποχή μας βλέπει κανείς εκεί αγάλματα Ρωμαίων βασιλέων και ένα χάλκινο άγαλμα της Άρτεμης της επονομαζόμενης Σωτείρας. Λένε πως οι στρατιώτες του Μαρδονίου, που εισέβαλαν στη Μεγαρίδα, θέλησαν να επιστρέψουν στη Θήβα, στον Μαρδόνιο. Τότε η Άρτεμη έφερε τη νύχτα σ' αυτούς που βάδιζαν, έχασαν τον δρόμο και έφτασαν σε ορεινή περιοχή. Προσπαθώντας να εντοπίσουν αν ήταν εκεί κοντά εχθρικό στράτευμα, έριχναν τα βέλη τους και χτυπούσαν βράχο εκεί κοντά που έβγαζε βογκητό" κι αυτοί συνέχιζαν να ρίχνουν βέλη με όλο και περισσότερο ζήλο. [3] Στο τέλος εξαντλήθηκαν τα βέλη, αφού έριχναν με μεγαλύτερη προθυμία νομίζοντας ότι τόξευαν εχθρούς. Μόλις ξημέρωσε, τους επιτέθηκαν οι Μεγαρείς και πολεμώντας οπλίτες, εναντίον αόπλων που δεν είχαν πολλά βέλη, σκότωσαν πολλούς. Γι' αυτό τον λόγο κατασκεύασαν το άγαλμα της Σωτείρας Άρτεμης. Εδώ υπάρχουν και αγάλματα των λεγόμενων δώδεκα θεών, που λένε πως είναι έργα του Πραξιτέλη. Η Άρτεμη όμως είναι έργο του Στρογγυλίωνα. [4] Πέρα απ' αυτά, στο τέμενος του Δία, που λέγεται Ολυμπιείο, υπάρχει ναός που αξίζει να τον δει κανείς. Το άγαλμα όμως του Δία έμεινε μισοτελειωμένο, γιατί άρχισε ο πόλεμος των Πελοποννησίων κατά των Αθηναίων, κατά τον οποίο κάθε χρόνο οι. Αθηναίοι ρήμαζαν με στόλο και στρατό τη χώρα των Μεγαρέων και τα δημόσια κτίρια κατέστρεψαν και τους ίδιους έφεραν στο έσχατο σημείο φτώχειας. Το άγαλμα του Δία είναι από ελεφαντόδοντο και χρυσό μόνο στο πρόσωπο, ενώ το υπόλοιπο είναι από πηλό και γύψο. Λένε πως ήταν έργο του ντόπιου τεχνίτη Θεοκόσμου, που όμως συνεργάστηκε με τον Φειδία. Πάνω από το κεφάλι του Δία βρίσκονται οι Ώρες και οι Μοίρες. Όλοι γνωρίζουμε ότι το πεπρωμένο μόνο στον Δία υπακούει και ότι αυτός ο θεός βάζει τις εποχές με τη σειρά που πρέπει. Πίσω από τον ναό βλέπεις μισοτελειωμένα ξύλα. Ο Θεόκοσμος σκόπευε να τα στολίσει με ελεφαντόδοντο και χρυσό για να ολοκληρώσει το άγαλμα του Δία. [5] Μέσα σ' αυτό τον ναό υπάρχει χάλκινο έμβολο από τριήρη. Λένε πως το πλοίο αυτό έπιασαν, όταν ναυμάχησαν κατά των Αθηναίων στη Σαλαμίνα. Οι Αθηναίοι συμφωνούν με τους Μεγαρείς ότι απομακρύνθηκαν για ένα διάστημα από το νησί, αλλά ότι ο Σόλωνας με ελεγειακό ποίημα προέτρεψε τους Αθηναίους να διεκδικήσουν το νησί. Οι Αθηναίοι νίκησαν στον πόλεμο και επανέκτησαν τη Σαλαμίνα. Οι Μεγαρείς όμως ισχυρίζονται πως κάποιοι δικοί τους εξόριστοι, που ονομάζονται Δορύκλειοι, πήγαν στους κληρούχους της Σαλαμίνας και παρέδωσαν το νησί στους Αθηναίους. [6] Μετά από το τέμενος του Δία, καθώς ανεβαίνει κανείς στην ακρόπολη, που ονομάζεται ακόμα Καρία από τον Κάρα, τον γιο του Φορωνέα, συναντά ναό του Διονύσου του Νυκτελίου. Συναντά και ιερό της Αφροδίτης Επιστροφίας, μαντείο που ονομάζεται της Νύχτας και ναό του Κονίου Δία, χωρίς σκεπή. Τα αγάλματα του Ασκληπιού και της Υγείας είναι έργα του Βρύαξη. Εκεί είναι και το λεγόμενο μέγαρο της Δήμητρας. Λένε πως το έφτιαξε ο Κάρας, όταν βασίλευε.

41. Κατεβαίνοντας από την ακρόπολη από το βορινό τμήμα, βλέπει κανείς κοντά στο Ολυμπιείο μνήμα της Αλκμήνης. Λένε ότι αυτή πέθανε στον δρόμο προς τα Μέγαρα, όταν ταξίδευε από το Αργός για τις Θήβες. Οι Ηρακλείδες διαφώνησαν τότε άλλοι ήθελαν να πάνε το πτώμα της Αλκμήνης πίσω στο Αργός και άλλοι στη Θήβα, γιατί στη Θήβα είχαν ταφεί τα παιδιά του Ηρακλή από τη Μεγάρα και ο Αμφιτρύωνας. Ο θεός των Δελφών αποφάνθηκε ότι καλύτερα ήταν να ταφεί στα Μέγαρα. [2] Από εδώ ο εξηγητής μας οδήγησε σ' ένα μέρος που έλεγε ότι ονομαζόταν Ρους, γιατί εκεί κάποτε έρεε νερό απ' τα βουνά πάνω από την πόλη. Ο Θεαγένης, που ήταν τότε τύραννος της πόλης, άλλαξε τη ροή του ποταμού και έχτισε εκεί βωμό στον Αχελώο. Εδώ κοντά έχουν και μνήμα στον 'Ύλλο, τον γιο του Ηρακλή, που μονομάχησε με τον Αρκάδα 'Εχεμο, γιο του Αερόπου. Θα εξηγήσω αλλού ποιος ήταν αυτός ο 'Εχεμος, που σκότωσε τον Ύλλο και ο Ύλλος τάφηκε στα Μέγαρα. Ορθά θα χαρακτηρίζαμε τον πόλεμο αυτό εκστρατεία της γενιάς του Ηρακλή στην Πελοπόννησο στη διάρκεια της βασιλείας του Ορέστη. [3] Κοντά στο μνήμα του 'Ύλλου βρίσκεται ναός της Ίσιδας και δίπλα σ' αυτόν του Απόλλωνα και της Άρτεμης. Λένε ότι τον έχτισε ο Αλκάθους, όταν σκότωσε το λεγόμενο Κιθαιρώνιο λιοντάρι. Ανάμεσα σ' αυτούς που σκότωσε αυτό το λιοντάρι λένε πως ήταν κι ο Εύιππος, ο γιος του βασιλιά Μεγαρέα. Ο μεγαλύτερος γιος του βασιλιά Τίμαλκος είχε ήδη σκοτωθεί από τον Θησέα, όταν εκστράτευσε στην Άφιδνα με τους Διόσκουρους. Ο Μεγαρέας, λοιπόν, έταξε ότι θα δώσει την κόρη του και θα κάνει διάδοχο του στον θρόνο όποιον σκοτώσει το Κιθαιρώνιο λιοντάρι. Το θηρίο νίκησε ο Αλκάθους, γιος του Πέλοπα. Αυτός έχτισε και το ιερό όταν έγινε βασιλιάς, αφιερώνοντάς το στην Αγροτέρα Άρτεμη και στον Αγραίο Απόλλωνα. [4] Αυτά έτσι λένε ότι έγιναν. Θα ήθελα να εξιστορώ τα γεγονότα σύμφωνα με τους Μεγαρείς, αλλά δεν συμφωνούν με όλα. Είμαι βέβαιος ότι σκότωσε το λιοντάρι στον Κιθαιρώνα ο Αλκάθους, αλλά ποιος έγραψε ότι ο Τίμαλκος, ο γιος του Μεγαρέα, είχε εκστρατεύσει ποτέ στην Άφιδνα με τους Διόσκουρους; Και πώς, αν πήγε, τον σκότωσε ο Θησέας, αφού και ο Αλκμάνας στον ύμνο που συνέθεσε για τους Διόσκουρους λέει ότι κατέλαβαν την Αθήνα και πήραν αιχμάλωτη τη μητέρα του Θησέα, όμως ο ίδιος ο Θησέας είχε φύγει; [5] Και ο Πίνδαρος έγραψε ποίημα σύμφωνο με αυτά και πως ο Θησέας, επιδιώκοντας να γίνει γαμπρός των Διοσκούρων, άρπαξε την Ελένη και τη φύλαξε έως ότου έφυγε για να συνεργαστεί με τον Πειρίθου στον λεγόμενο γάμο. Για όποιον έχει ασχοληθεί με γενεαλογίες είναι φανερό ότι οι Μεγαρείς είναι ανόητοι, αν ο Θησέας είναι απόγονος του Πέλοπα. Γνωρίζουν, όμως, την αλήθεια οι Μεγαρείς και την κρύβουν, γιατί δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι η πόλη τους αλώθηκε όταν βασίλευε ο Ν ίσος, αλλά ότι τον διαδέχτηκε ο Μεγαρέας, γαμπρός του Νίσου, κι αυτόν ο γαμπρός του Αλκάθους. [6] Φαίνεται πως, όταν πέθανε ο Νίσος και τα πράγματα είχαν πάρει άσχημη τροπή για τους Μεγαρείς, ο Αλκάθους έφτασε από την Ήλιδα στα Μέγαρα. Απόδειξη είναι και το γεγονός ότι έχτισε απ' την αρχή τα τείχη, αφού τον αρχαίο περίβολο τον είχαν καταστρέψει οι Κρήτες. Για τον Αλκάθου και το λιοντάρι, που το σκότωσε στον Κιθαιρώνα ή κάπου αλλού, και έχτισε ναό της Αγροτέρας Άρτεμης και του Αγραίου Απόλλωνα, αρκετά μίλησα. Κατεβαίνοντας από αυτό το ιερό, συναντά κανείς ηρώο του Πανδίονα. Έχω ήδη επισημάνει ότι ο Πανδίονας είναι θαμμένος στον λεγόμενο βράχο της Αιθυίας Αθηνάς. Τιμάται όμως και στην πόλη των Μεγάρων. [7] Κοντά στο ηρώο του Πανδίονα υπάρχει και μνήμα της Ιππολύτης. Θα γράψω και όσα λένε γι' αυτήν στα Μέγαρα. Όταν οι Αμαζόνες εκστράτευσαν κατά της Αθήνας εξαιτίας της Αντιόπης και νικήθηκαν από τον Θησέα, οι περισσότερες σκοτώθηκαν στη μάχη. Η Ιππολύτη, που ήταν αδελφή της Αντιόπης και αρχηγός των γυναικών, κατάφερε να γλιτώσει με λίγες γυναίκες στα Μέγαρα. Επειδή όμως ο στρατός της ηττήθηκε και βρισκόταν σε μεγάλη απελπισία, καθώς δεν μπορούσαν να γυρίσουν σώες στην πατρίδα τους, τη Θεμίσκυρα, αυτή πέθανε από τη λύπη της και την έθαψαν εδώ, φτιάχνοντας μνημείο που μοιάζει στο σχήμα με ασπίδα Αμαζόνας. [8] Εκεί κοντά είναι και ο τάφος του Τηρέα, που είχε παντρευτεί την Πρόκνη, την κόρη του Πανδίονα. Οι Μεγαρείς λένε ότι ο Τηρέας ήταν βασιλιάς στις λεγόμενες Παγές της Μεγαρίδας, αλλά πιστεύω ότι υπάρχουν μαρτυρίες αδιάψευστες πως βασίλευε στη Δαυλίδα, πέρα από τη Χαιρώνεια. Γιατί παλιότερα οι βάρβαροι κατοικούσαν το μεγαλύτερο μέρος της λεγόμενης σήμερα Ελλάδας. Όταν λοιπόν διέπραξε ο Τηρέας αυτά κατά της Φιλομήλας και οι γυναίκες τα άλλα κατά του Ίτυ, ο Τηρέας δεν μπόρεσε να τις πιάσει. [9]Και τούτος αυτοκτόνησε στα Μέγαρα. Αμέσως του κατασκεύασαν τάφο με συσσώρευση χώματος και κάθε χρόνο χρησιμοποιούν στη θυσία μικρά χαλίκια αντί για χοντροαλεσμένο κριθάρι. Λένε πως εκεί εμφανίστηκε για πρώτη φορά το πουλί τσαλαπετεινός. Οι γυναίκες ήρθαν στην Αθήνα και πέθαναν από το κλάμα, θρηνώντας για όσα υπέφεραν οι ίδιες και για την εκδίκηση που πήραν. Και φημολογείται πως οι γυναίκες μεταμορφώθηκαν σε χελιδόνι και αηδόνι, επειδή τα πουλιά αυτά, όπως πιστεύω, έχουν λυπητερό κελάηδημα που θυμίζει θρήνο.

42. Στην πόλη των Μεγάρων υπάρχει και άλλη ακρόπολη, που έχει το όνομα του Αλκάθου. Ανεβαίνοντας εκεί βλέπει κανείς στα δεξιά του το μνήμα του Μεγαρέα, που ήρθε από την Ογχηστό ως σύμμαχος τους κατά την εκστρατεία των Κρητών. Δείχνεται εκεί και εστία των λεγόμενων θεών Προδομέων. Λένε ότι ο πρώτος που θυσίασε σε αυτούς ήταν ο Αλκάθους, όταν επρόκειτο να αρχίσει την κατασκευή του τείχους. [2] Κοντά στην εστία υπάρχει πέτρα, όπου λένε ότι ακούμπησε την κιθάρα του ο Απόλλωνας, για να βοηθήσει τον Αλκάθου στην οικοδόμηση των τειχών. Και φαίνεται απ' αυτό πως κάποτε τα Μέγαρα ήταν υποτελή στην Αθήνα, γιατί έστειλε ο Αλκάθους την κόρη του Περίβοια μαζί με τον Θησέα για τον φόρο στην Κρήτη. Όταν χτιζόταν το τείχος, όπως λένε οι Μεγαρείς, συνεργάστηκε και ο Απόλλωνας αφήνοντας στην πέτρα την κιθάρα του. Αν ρίξει κανείς επάνω μικρή πέτρα, ακούει ήχο σαν παίξιμο κιθάρας. [3] Αυτό με εντυπωσίασε, αλλά πιο πολύ με κατέπληξε ο κολοσσός των Αιγυπτίων. Στις Αιγυπτιακές Θήβες, μετά το πέρασμα του Νείλου προς τις λεγόμενες Σύριγγες, είδα άγαλμα καθιστό που έβγαζε ήχους. Οι περισσότεροι το ονομάζουν Μέμνονα. Αυτός λένε ότι ήλθε από την Αιθιοπία στην Αίγυπτο και έφτασε μέχρι τα Σούσα. Οι κάτοικοι των Θηβών, όμως, λένε ότι το άγαλμα δεν είναι του Μέμνονα, αλλά του Φαμένωφα, που ήταν ντόπιος. Άκουσα ακόμη να λένε ότι το άγαλμα είναι του Σέσωστρι. Ο Καμβύσης το έκοψε στα δυο. Το κομμάτι από το κεφάλι ως τη μέση είναι ριγμένο κάτω, αλλά το υπόλοιπο είναι καθισμένο και θρηνεί κάθε μέρα που ανατέλλει ο ήλιος και ο ήχος του μοιάζει με αυτόν που βγαίνει, όταν σπάζει χορδή κιθάρας ή λύρας. [4] Οι Μεγαρείς έχουν βουλευτήριο. Λένε πως κάποτε ήταν εκεί ο τάφος του Τιμάλκου, που αρνήθηκα προηγουμένως ότι είχε πέσει θύμα του Θησέα. Στην κορυφή της ακρόπολης έχουν χτίσει ναό της Αθηνάς. Το άγαλμα της είναι όλο επιχρυσωμένο, εκτός από τα 'πόδια και τα χέρια αυτά και το πρόσωπο είναι από ελεφαντόδοντο. Υπάρχει εδώ και άλλο ιερό της Αθηνάς της επονομαζόμενης Νίκης και άλλο της [Αθηνάς] Αιαντίδας. Οι εξηγητές των Μεγαρέων παρέλειψαν να πουν κάτι γι' αυτό, αλλά θ' αναφέρω όσα υποθέτω ότι συνέβησαν. Ο γιος του Αιακού Τελαμώνας πήρε γυναίκα του την Περίβοια, την κόρη του Αλκάθου. Πιστεύω λοιπόν ότι ο Αίαντας, όταν κληρονόμησε τον θρόνο του Αλκάθου, έφτιαξε το άγαλμα της Αθηνάς. [5] Ο αρχαίος ναός του Απόλλωνα ήταν φτιαγμένος από πλίνθους. Αργότερα ο βασιλιάς Αδριανός τον έχτισε πάλι με λευκό μάρμαρο. Ο λεγόμενος Πύθιος [Απόλλωνας] και ο Δεκατηφόρος μοιάζουν με αιγυπτιακά ξόανα αλλά αυτό που ονομάζεται Αρχηγέτης μοιάζει με τα έργα των Αιγινητών. Όλα είναι φτιαγμένα από έβενο. Άκουσα κάποτε έναν Κύπριο, που γνώριζε να ξεχωρίζει τα θεραπευτικά φυτά, να λέει ότι ο έβενος δεν έχει ούτε φύλλα ούτε καρπούς, ότι ποτέ δεν τον βλέπει ο ήλιος και ότι οι ρίζες του είναι βαθιά μέσα στη γη. Οι Αιθίοπες τις βγάζουν  και έχουν άνδρες που ξέρουν να τις βρίσκουν. [6] Υπάρχει και ιερό της Δήμητρας της Θεσμοφόρου. Κατεβαίνοντας από εκεί υπάρχει μνημείο του γιου του Αλκάθου, του Καλλίπολη. Είχε και μεγαλύτερο γιο ο Αλκάθους, τον Ισχέπολη, που τον έστειλε ο πατέρας του στον Μελέαγρο, να βοηθήσει στην εξόντωση του θηρίου στην Αιτωλία. Εκεί, όμως, σκοτώθηκε και πρώτος έμαθε το νέο ο Καλλίπολις έτρεξε τότε στην ακρόπολη —την ώρα που ο πατέρας του πρόσφερε θυσία στον Απόλλωνα— και σκόρπισε τα ξύλα από τον βωμό. Ο Αλκάθους, που δεν ήξερε ακόμη για τον θάνατο του Ισχέπολι, καταδίκασε τον Καλλίπολι για ασέβεια και στην οργή του τον σκότωσε επί τόπου, χτυπώντας τον στο κεφάλι μ' ένα από τα ξύλα που πετάχτηκαν από τον βωμό. [7] Στον δρόμο προς το πρυτανείο είναι το ηρώο της Ινώς, που περιβάλλεται από πέτρινο φράχτη. Μέσα έχουν φυτρώσει ελιές. Οι Μεγαρείς είναι οι μόνοι Έλληνες που ισχυρίζονται ότι το κύμα έβγαλε τη νεκρή Ινώ στην παραλία της χώρας τους. Λένε επίσης ότι τη βρήκαν και την έθαψαν η Κλησώ και η Ταυρόπολη, θυγατέρες του Κλήσωνα και εγγονές του Λέλεγα. Λένε πως αυτοί την ονόμασαν πρώτοι Λευκοθέα και της προσφέρουν θυσίες κάθε χρόνο.

43. Λένε ότι έχουν και ηρώο της Ιφιγένειας, γιατί και αυτή πέθανε στα Μέγαρα. Από τους Αρκάδες όμως άκουσα άλλη εκδοχή και γνωρίζω ότι ο Ησίοδος στο ποίημα του «Κατάλογος γυναικών» δεν αναφέρει ότι η Ιφιγένεια πεθαίνει" λέει πως γίνεται Εκάτη χάρη στην απόφαση της Άρτεμης. Ο Ηρόδοτος συμφωνεί με τους Αρκάδες και γράφει ότι οι Ταύριοι, κοντά στη Σκυθία, θυσιάζουν ναυαγούς σε μια παρθένα Ιφιγένεια, κόρη του Αγαμέμνονα. Οι Μεγαρείς τιμούν και τον Άδραστο. Λένε πως κι αυτός πέθανε στα μέρη τους, ενώ επέστρεφε με τους στρατιώτες του μετά την κατάληψη της Θήβας. Αιτία, καθώς λένε, του θανάτου του ήταν τα γηρατειά και ο θάνατος του Αιγιαλέα. Κι ο Αγαμέμνονας έχτισε ιερό της Άρτεμης, όταν ήρθε να πείσει τον Κάλχαντα που ζούσε στα Μέγαρα να τον ακολουθήσει στην Τροία. [2] Λένε ότι στο πρυτανείο είναι θαμμένος ο Εύιπππος, ο γιος του Μεγαρέα, και ο Ισχέπολις, ο γιος του Αλκάθου. Κοντά στο πρυτανείο υπάρχει πέτρα, που την αποκαλούν  Ανακληθρίδα, επειδή —αν το πιστεύει κανείς— η Δήμητρα, περιπλανώμενη αναζητώντας την κόρη της, την κάλεσε επανειλημμένα με θρήνους και από εκεί. Οι γυναίκες των Μεγάρων επαναλαμβάνουν ακόμη και σήμερα αυτή την τελετή, που αναβιώνει το περιστατικό αυτό. [3] Τάφοι υπάρχουν και μέσα στην πόλη των Μεγάρων. Στον ένα έχουν θάψει τους νεκρούς από την εκστρατεία των Μήδων και το άλλο, το λεγόμενο Αισύμνιο μνήμα, ανήκει και αυτό σε ήρωες. Όταν ο Υπερίονας, γιος του Αγαμέμνονα, ο τελευταίος βασιλιάς των Μεγαρέων, δολοφονήθηκε από τον Σανδίονα εξαιτίας της αλαζονείας και της απληστίας του, οι πολίτες αποφάσισαν να μην αφήσουν ποτέ πια στην εξουσία μονάχα έναν άνδρα, αλλά να έχουν εκλεγμένους άρχοντες, που ο ένας να ακούει τον άλλο. Τότε ο Αίσυμνος, ο πιο σεβαστός απ' όλους τους Μεγαρείς, πήγε στους Δελφούς και ρώτησε τον θεό με ποιο τρόπο θα ευημερούσαν. Ο θεός έδωσε χρησμό που έλεγε, μεταξύ άλλων, πως οι Μεγαρείς θα ευημερούσαν μόνο αν έπαιρναν τις αποφάσεις τους με την πλειοψηφία. Επειδή νόμισαν ότι αυτός ο χρησμός αναφερόταν στους νεκρούς, έχτισαν το βουλευτήριο τους εκεί, για να περικλείει το βουλευτήριο και τον τάφο των ηρώων. [4] Βαδίζοντας από εδώ προς το ηρώο του Αλκάθου, όπου στις μέρες μου οι Μεγαρείς φυλάγουν τα έγγραφα τους, συναντά κανείς μνήμα που έλεγαν ότι είναι της Πύργους, της γυναίκας του Αλκάθου, πριν από τον γάμο του με την κόρη του Μεγαρέα, την Ευαίχμη. Ένα άλλο είναι της κόρης του Αλκάθου Ιφινόης, που λένε πως πέθανε πριν παντρευτεί. Έτσι καθιερώθηκε το έθιμο τα κορίτσια πριν τον γάμο να προσφέρουν χοές στο μνήμα της Ιφινόης και να της αφιερώνουν μέρος από τα μαλλιά τους, όπως ακριβώς άλλοτε τα κορίτσια στη Δήλο έκοβαν τα μαλλιά τους για την Εκαέργη και την Ώπη. [5] Δίπλα στην είσοδο του Διονυσίου βλέπεις τον τάφο της Αστυκράτειας και της Μαντώς ήταν θυγατέρες του Πολυίδου, γιου του Κοιράνου, γιου του 'Αβαντα, γιου του Μελάμποδα, ο οποίος είχε έρθει στα Μέγαρα για να εξαγνίσει τον Αλκάθουν από τον φόνο του γιου του, του Καλλίπολι. Ο Πολύιδος έχτισε το ιερό του Διονύσου και αφιέρωσε ξόανο που σήμερα είναι κρυμμένο, εκτός από το πρόσωπο αυτό μόνο φαίνεται. Εκεί δίπλα υπάρχει Σάτυρος από μάρμαρο της Πάρου, έργο του Πραξιτέλη. Αυτόν τον λένε Πατρώο και το άλλο άγαλμα του Διονύσου με την επωνυμία Δασύλλιος λένε ότι το είχε αφιερώσει ο Ευχήνορας, γιος του Κοιράνου και εγγονός του Πολυίδου. [6] Πιο πέρα από το ιερό του Διονύσου, υπάρχει ναός της Αφροδίτης. Το άγαλμα της είναι από ελεφαντόδοντο και επονομάζεται Πράξη. Είναι το πιο αρχαίο άγαλμα που υπάρχει στον ναό. Η Πειθώ και η άλλη θεά η λεγόμενη Παρήγορη είναι έργα του Πραξιτέλη. Του Σκόπα έργα είναι ο Έρωτας, ο Ίμερος και ο Πόθος, αν τα έργα των θεών αυτών είναι τόσο διαφορετικά όσο τα ονόματα τους. Κοντά στον ναό της Αφροδίτης υπάρχει ιερό της Τύχης [με άγαλμα], επίσης έργο του Πραξιτέλη. Και σε έναν άλλο ναό εκεί κοντά, ο Λύσιππος έκανε τις Μούσες και τον χάλκινο Δία. [7] Οι Μεγαρείς έχουν τάφο του Κοροίβου. Τα έπη για τον Κόροιβο που είναι κοινά με των Αργείων, θα τα παραθέσω εδώ. Όταν βασιλιάς στο Άργος ήταν ο Κρότωπος, η Ψαμάθη, κόρη του Κροτώπου, γέννησε γιο από τον Απόλλωνα. Επειδή φοβόταν πολύ τον πατέρα της, εγκατέλειψε το παιδί, που το βρήκαν και το σκότωσαν τα τσομπανόσκυλα του βασιλιά. Ο Απόλλωνας τότε στέλνει στο Άργος την Ποινή. Αυτή λένε ότι άρπαζε τα παιδιά απ' τις μανάδες τους, ώσπου τη σκότωσε ο Κόροιβος για το καλό του Άργους. Μόλις όμως τη σκότωσε, δεύτερη κατάρα, τρομερή επιδημία, έπεσε. Τότε ο Κόροιβος πήγε εθελοντικά στους Δελφούς, να ξεπληρώσει στον θεό τον φόνο της Ποινής. [8] Η Πυθία δεν επέτρεψε στον Κόροιβο να ξαναγυρίσει στο Άργος και τον διέταξε να πάρει ένα τρίποδα από το ιερό και να τον κουβαλήσει μέχρι να του πέσει και όπου του πέσει, εκεί να χτίσει ναό του Απόλλωνα και εκεί να ζήσει. Ο τρίποδας του γλίστρησε στο βουνό Γερανία και χωρίς να το καταλάβει του έπεσε. Εγκαταστάθηκε λοιπόν στο χωριό Τριποδίσκοι. Ο τάφος του Κοροίβου είναι στην αγορά των Μεγάρων. Ελεγειακοί στίχοι έχουν γραφτεί γι' αυτόν που ιστορούν τα σχετικά με την 'Εαμάθη και τον ίδιο τον Κόροιβο. Πάνω στον τάφο είναι τοποθετημένη γλυπτή παράσταση που τον παρουσιάζει να σκοτώνει την Ποινή. Απ' ό,τι είδα ξέρω πως αυτά είναι τα αρχαιότερα λίθινα αγάλματα που υπάρχουν στην Ελλάδα.

44. Κοντά στον Κόροιβο είναι θαμμένος ο Όρσιππος, που νίκησε σε αγώνα σταδίου στην Ολυμπία τρέχοντας γυμνός, όταν οι αθλητές συνήθιζαν να φορούν περίζωμα. Λένε ότι αργότερα έγινε στρατηγός ο Όρσιππος και αφαίρεσε μια έκταση της γειτονικής χώρας. Πιστεύω ότι άφησε επίτηδες το περίζωμά του να πέσει, επειδή ήξερε ότι ο γυμνός τρέχει γρηγορότερα από τον ζωσμένο. [2] Κατεβαίνοντας από την αγορά και ακολουθώντας την λεγόμενη Ευθεία οδό, υπάρχει στα δεξιά ιερό του Προστατηρίου Απόλλωνα. Πρέπει όμως να κάνει κανείς μια μικρή παράκαμψη, για να το συναντήσει. Εκεί μέσα υπάρχει ένα ενδιαφέρον άγαλμα του Απόλλωνα, καθώς και αγάλματα της Άρτεμης, της Λητώς και άλλα, έργα του Πραξιτέλη. Στο αρχαίο γυμνάσιο κοντά στις πύλες των λεγόμενων Νυμφάδων, υπάρχει βράχος που έχει σχήμα μικρής πυραμίδας. Τον λένε Απόλλωνα Καρινό και εκεί υπάρχει ιερό των Ειλειθυιών θεών. Αυτά έχει να επιδείξει η πόλη. 
----------------------------------------------Νίσαια.

[3] Στο επίνειο που λέγεται ακόμη ως τις μέρες μας Νίσαια, όταν κατέβει κανείς, βρίσκει ιερό αφιερωμένο στη Δήμητρα τη Μαλοφόρο. Για την επωνυμία της, μεταξύ άλλων, λέγεται ότι ονόμασαν την Δήμητρα Μαλοφόρο οι πρώτοι που έθρεψαν πρόβατα στη γη. Η σκεπή του ιερού καταστράφηκε απ' την πολυκαιρία, όπως θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει. Εδώ οι Μεγαρείς έχουν ακρόπολη, που τη λένε Νίσαια. Κατεβαίνοντας από την ακρόπολη βλέπεις κοντά στη θάλασσα το μνημείο του Λέλεγα, που λένε ότι ήρθε από την Αίγυπτο για να βασιλέψει και ότι είναι γιος του Ποσειδώνα και της Λιβύης, κόρης του Επάφου. Απέναντι απ' τη Νίσαια είναι το νησάκι Μινώα. Εκεί είχε αγκυροβολήσει ο Κρητικός στόλος στον πόλεμο κατά του Νίσου.

-----------------------------------------------Παγές.

[4] Η ορεινή Μεγαρίδα συνορεύει με τη Βοιωτία. Εκεί είναι οι Μεγαρικές πόλεις, Παγές και Αιγόσθενα. Αν κάνει κάνεις μια μικρή παράκαμψη από την κεντρική οδό που πάει στις Παγές, βλέπει ένα βράχο γεμάτο με μπηγμένα βέλη, τον οποίο τόξευαν κάποτε οι Μήδοι μέσα στη νύχτα. Στις Παγές υπάρχει χάλκινο άγαλμα της επονομαζόμενης  Σωτείρας  Άρτεμης, που αξίζει να το δει κανείς. Έχει όμοιο σχήμα και σχεδόν ίσο μέγεθος με το άγαλμα της στα Μέγαρα. Εδώ υπάρχει και ηρώο του Αιγιαλέα, γιου του Αδράστου. Σκοτώθηκε στον Γλίσαντα στην πρώτη μάχη που έδωσαν οι Αργείοι, κατά τη δεύτερη .εκστρατεία τους εναντίον των Θηβαίων. Τον έφεραν οι συγγενείς του και τον έθαψαν στις Παγές της Μεγαρίδας. Το ηρώο τουονομάζεται, ακόμη Αιγιάλειο.

----------------------------------------------Αιγόσθενα.

[5] Στα Αιγόσθενα υπάρχει ιερό του Μελάμποδα, γιου του Αμυθάονα, και σε στήλη ανάγλυφο μικρόσωμου άνδρα. Θυσιάζουν στον Μελάμποδα κάθε χρόνο και τελούν γιορτή. Λένε ότι δεν δίνει χρησμούς ούτε από όνειρα ούτε με άλλο τρόπο. Στο Μεγαρικό χωριό Ερένεια άκουσα κάτι άλλο. Όπως λένε, η Αυτονόη, κόρη του Κάδμου, μόλις έμαθε τον θάνατο του Ακταίωνα και περισσότερο για τις συμφορές του πατρικού της οίκου, μετοίκησε εδώ από τη Θήβα. Και της Αυτονόης υπάρχει στο χωριό αυτό μνήμα.

--------------------------------------------Προς τον Ισθμό.

[6] Στον δρόμο από τα Μέγαρα στην Κόρινθο βλέπει κανείς, ανάμεσα σε πολλούς τάφους, και του Σαμίου αυλητή Τηλεφάνη. Έχτισε τον τάφο, καθώς λένε, η Κλεοπάτρα, η κόρη του Φίλιππου και εγγονή του Αμύντα. Υπάρχει και μνήμα του Κάρα, γιου του Φορωνέα, που αρχικά ήτανε σωρός χώματος αλλά αργότερα, σύμφωνα με χρησμό του θεού, διακοσμήθηκε με πέτρωμα κογχιλιάτη. Τέτοια πέτρα βρίσκεις μόνο στα Μέγαρα και πολλά κτίρια της πόλης είναι φτιαγμένα από αυτή. Είναι λίθος πολύ λευκός, πιο μαλακός απ' οποιοδήποτε άλλο και είναι γεμάτος κοχύλια. Αυτή είναι η εμφάνιση του πετρώματος. Τον δρόμο, που ονομάζεται ως τις μέρες μας Σκιρωνίδα, τον έφτιαξε πρώτος, όπως λένε, ο Σκίρωνας, όταν ήταν στρατηγός στα Μέγαρα. Αυτός πρώτος, όπως λένε, άνοιξε τον δρόμο για να βαδίζουν άνδρες χωρίς αποσκευές. Ο βασιλιάς Αδριανός, όμως, διαπλάτυνε τον δρόμο πολύ και τον έκανε τόσο άνετο, ώστε διασταυρώνονται και άρματα από αντίθετες κατευθύνσεις. [7] Υπάρχουν πολλές ιστορίες για τα βράχια που υψώνονται εκεί που στενεύει ο δρόμος. Για τη Μολουρίδα λένε πως από εκεί ρίχτηκε στη θάλασσα η Ινώ κρατώντας στην αγκαλιά της τον μικρό της γιο Μελικέρτη, επειδή ο Λέαρχος, ο μεγάλος της γιος, είχε δολοφονηθεί απ' τον πατέρα του. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αθάμας σκότωσε τον γιο του, επειδή τρελάθηκε. Άλλοι λένε ότι δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τον θυμό του κατά της Ινώς και των παιδιών που είχε αποκτήσει μ' αυτή, μόλις αντιλήφθηκε ότι ο θεός δεν ευθυνόταν για τον λιμό στον Ορχομενό και το φαινομενικό θάνατο του Φρίξου, αλλά ήταν όλα σκευωρίες της μητριάς τους Ινώς. [8] Έτσι η γυναίκα έτρεξε στη θάλασσα και έπεσε από τον βράχο μαζί με το παιδί της και υπάρχει μύθος που λέει ότι ο γιος της τελικά σώθηκε από ένα δελφίνι. Αυτό μετέφερε το αγόρι μέχρι τον ισθμό της Κορίνθου, όπου μετονόμασαν τον Μελικέρτη σε Παλαίμονα και ανάμεσα στις πολλές τιμές που του έκαναν, ήταν ότι του αφιέρωσαν τα Ίσθμια. Πιστεύουν ότι ο βράχος Μολουρίδα είναι ιερός από τη Λευκοθέα και τον Παλαίμονα, αλλά ότι τα βράχια τα οποία βρίσκονται πέρα από αυτόν είναι καταραμένα, γιατί ο Σκίρωνας που ζούσε κοντά του πέταγε από εκεί στη θάλασσα όσους περαστικούς συναντούσε. Από κάτω μια χελώνα κολυμπούσε να καταβροχθίσει όποιον γκρεμιζόταν. Εκτός από το μέγεθος και τα πόδια, που μοιάζουν με της φώκιας, οι θαλασσινές χελώνες είναι όμοιες με αυτές της στεριάς. Ο Σκίρωνας τελικά πλήρωσε τις αδικίες του, όταν τον πέταξε στην ίδια θάλασσα ο Θησέας. [9] Στην κορυφή του βουνού υπάρχει ναός του Αφεσίου Δία. Λένε πως όταν κάποτε η Ελλάδα υπέφερε από τρομερή ξηρασία, ο Αιακός θυσίασε στον Πανελλήνιο Δία, στην Αίγινα, όπως όριζε χρησμός. Τότε ο Δίας άφησε τη βροχή να πέσει και από τότε λέγεται Αφέσιος. Εκεί υπάρχουν, επίσης, αγάλματα της Αφροδίτης, του Απόλλωνα και του Πάνα. [10] Προχωρώντας απαντά κανείς το μνήμα του Ευρυσθέα. Λένε πως στο σημείο αυτό τον σκότωσε ο Ιόλαος, την ωρα που ο Ευρυσθέας έφευγε από την Αττική μετά τη μάχη που έδωσε με τους Ηρακλείδες. Κατεβαίνοντας από τον δρόμο αυτό προβάλλει το ιερό του Απόλλωνα που τον λένε Λατώο. Αμέσως μετά είναι τα σύνορα της Μεγαρίδαςπρος την Κορινθία, όπου λένε πως μονομάχησε ο 'Ύλλος, ο γιος του Ηρακλή, με τον Αρκάδα 'Εχεμο.