Μεγαρικό νόμισμα του 4ου αι. π.Χ. Που απεικονίζει τον τρίποδα που μετέφερε ο Κόροιβος (δείχνοντας σαφή αναφορά στη κώμη Τριποδίσκο) στο κέντρο, ενώ δεξιά και αριστερά στέκουν οι θαλάσσιες θεότητες: Λευκοθέα και ο γιος της Παλαίμων ή αλλιώς: Ινώ και Μαλικέρτης.
Ο Τριποδίσκος υπήρξε αρχαία πολίχνη της Μεγαρίδας, κατά τις αναφορές των αρχαίων θα πρέπει να βρισκόταν βορειοδυτικά της πόλεως των Μεγάρων, στις απολήξεις των Γερανείων Όρεων. Η ακριβής τοποθεσία της αρχαίας Μεγαρικής κώμης, όμως, σήμερα είναι ασαφής. Γνωρίζουμε βέβαια πως όντως ήταν υπαρκτή πολίχνη, διότι γίνεται μνεία γι’ αυτήν, από σχεδόν όλους τους αρχαίους συγγραφείς και η ιστορικότητά της έχει αξιόλογο ‘’βάρος’’ στην αρχαία Μεγαρική χώρα. Δυστυχώς, ακόμα ένα επιπλέων δυστυχώς! Διότι η επιστήμη της αρχαιολογίας δεν έχει ενδιαφερθεί ώστε να ασχοληθεί με την αξιοσημείωτη Κώμη… Ας ελπίσουμε ότι κάποτε, κάποιος ρομαντικός και αρχαιολάτρης αρχαιολόγος θα ανακαλύψει τα λείψανά της και τον ναό του Απόλλωνα που θα πρέπει να οικοδόμησε εκεί ο Κόροιβος.
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η πολίχνη ταυτίζεται με τον Απόλλωνα, τον Αργείο Κάροιβο, το Μαντείο των Δελφών, και τον Δελφικό Τρίποδα καθώς και η ιστορία του έπους τούτου είναι κοινή μεταξύ Αργείων – Μεγαρέων.
Παυσανίας. ‘’Αττικά’’ XLIII. C. 7,8." Αρχαίο κείμενο: 7. ἔστι δὲ Μεγαρεῦσι καὶ Κοροίβου τάφος· τὰ δὲ ἐς αὐτὸν ἔπη κοινὰ ὅμως ὄντα τοῖς Ἀργείων ἐνταῦθα δηλώσω. ἐπὶ Κροτώπου λέγουσιν ἐν Ἄργει βασιλεύοντος Ψαμάθην τὴν Κροτώπου τεκεῖν παῖδα ἐξ Ἀπόλλωνος, ἐχομένην δὲ ἰσχυρῶς τοῦ πατρὸς δείματι τὸν παῖδα ἐκθεῖναι· καὶ τὸν μὲν διαφθείρουσιν ἐπιτυχόντες ἐκ τῆς ποίμνης κύνες τῆς Κροτώπου, Ἀπόλλων δὲ Ἀργείοις ἐς τὴν πόλιν πέμπει Ποινήν. ταύτην τοὺς παῖδας ἀπὸ τῶν μητέρων φασὶν ἁρπάζειν, ἐς ὃ Κόροιβος ἐς χάριν Ἀργείοις φονεύει τὴν Ποινήν. φονεύσας δὲ—οὐ γὰρ ἀνίει σφᾶς δεύτερα ἐπιπεσοῦσα νόσος λοιμώδης—Κόροιβος ἑκὼν ἦλθεν ἐς Δελφοὺς ὑφέξων δίκας τῷ θεῷ τοῦ φόνου τῆς Ποινῆς. ἐς μὲν δὴ τὸ Ἄργος ἀναστρέφειν οὐκ εἴα Κόροιβον ἡ Πυθία, τρίποδα δὲ ἀράμενον φέρειν ἐκέλευεν ἐκ τοῦ ἱεροῦ, καὶ ἔνθα ἂν ἐκπέσῃ οἱ φέροντι ὁ τρίπους, ἐνταῦθα Ἀπόλλωνος οἰκοδομῆσαι ναὸν καὶ αὐτὸν οἰκῆσαι. καὶ ὁ τρίπους κατὰ τὸ ὄρος τὴν Γερανίαν ἀπολισθὼν ἔλαθεν αὐτοῦ ἐκπεσών· καὶ Τριποδίσκους κώμην ἐνταῦθα οἰκῆσαι. Κοροίβῳ δέ ἐστι τάφος ἐν τῇ Μεγαρέων ἀγορᾷ· γέγραπται δὲ ἐλεγεῖα τὰ ἐς Ψαμάθην καὶ τὰ ἐς αὐτὸν ἔχοντα Κόροιβον, καὶ δὴ καὶ ἐπίθημά ἐστι τῷ τάφῳ Κόροιβος φονεύων τὴν Ποινήν. ταῦτα ἀγάλματα παλαιότατα, ὁπόσα λίθου πεποιημένα ἐστὶν Ἕλλησιν, ἰδὼν οἶδα.’’
Μετάφραση:
7. Οι Μεγαρείς έχουν τάφο του Κοροίβου. Τα έπη για τον Κόροιβο που είναι κοινά με των Αργείων, θα τα παραθέσω εδώ. Όταν βασιλιάς στο Άργος ήταν ο Κρότωπος, η Ψαμάθη, κόρη του Κροτώπου, γέννησε γιο από τον Απόλλωνα. Επειδή φοβόταν πολύ τον πατέρα της, εγκατέλειψε το παιδί, που το βρήκαν και το σκότωσαν τα τσοπανόσκυλα του βασιλιά. Ο Απόλλωνας τότε στέλνει στο Άργος την Ποινή. Αυτή λένε ότι άρπαζε τα παιδιά απ' τις μανάδες τους, ώσπου τη σκότωσε ο Κόροιβος για το καλό του Άργους. Μόλις όμως τη σκότωσε, δεύτερη κατάρα, τρομερή επιδημία, έπεσε. Τότε ο Κόροιβος πήγε εθελοντικά στους Δελφούς, να ξεπληρώσει στον θεό τον φόνο της Ποινής.
8. Η Πυθία δεν επέτρεψε στον Κόροιβο να ξαναγυρίσει στο Άργος και τον διέταξε να πάρει ένα τρίποδα από το ιερό και να τον κουβαλήσει μέχρι να του πέσει και όπου του πέσει, εκεί να χτίσει ναό του Απόλλωνα και εκεί να ζήσει. Ο τρίποδας του γλίστρησε στο βουνό Γεράνεια και χωρίς να το καταλάβει του έπεσε. Εγκαταστάθηκε λοιπόν στη πολίχνη Τριποδίσκοι. Ο τάφος του Κοροίβου είναι στην αγορά των Μεγάρων. Ελεγειακοί στίχοι έχουν γραφτεί γι' αυτόν που ιστορούν τα σχετικά με την Ψαμάθη και τον ίδιο τον Κόροιβο. Πάνω στον τάφο είναι τοποθετημένη γλυπτική παράσταση που τον παρουσιάζει να σκοτώνει την Ποινή. Απ' ότι είδα, ξέρω πως αυτά είναι τα αρχαιότερα λίθινα αγάλματα που υπάρχουν στην Ελλάδα.
Είναι μια σημαντική αναφορά ετούτη που μας παραδίδει ο Παυσανίας αλλά και συγχρόνως απορίας άξιο, γιατί ο τάφος του Κόροιβου να βρίσκεται στην αρχαία Αγορά της πόλεως των Μεγάρων και μάλιστα να κοσμείτε απ’ τα αρχαιότερα αγάλματα που υπήρξαν/φτιάχτηκαν ποτέ στην Ελλάδα; Δηλαδή, το ταφικό μνημείο του Κόροιβου είχε τα πιο παλιά αγάλματα που έγιναν στην Ελλάδα, κατά τον Παυσανία πάντα, κάτι που δηλώνει ότι το ταφικό αρχιτεκτόνημα τούτο ήταν πανάρχαιο! Το επισημαίνουμε βέβαια αυτό, διότι ο Στράβων στα Γεωγραφικά Θ’, κεφ. 1 στ. 10, αναφέρει: ‘’κ τ᾽ ‘’Αἰγειρούσσης Νισαίης τε Τριπόδων τε.’’ ἅ ἐστι χωρία Μεγαρικά, ὧν οἱ Τρίποδες, Τριποδίσκιον - κθ 'ο ή νυν αγορά Μεγαρέων κείται’’… όπου σε νεοελληνική μετάφραση: ‘’…και η Αγειρούσσα, η Νισαία, και η Τριπόδων τε.’’ Είναι χωριά της Μεγαρίδας, όπως οι Τρίποδες, Τριποδίσκιον που είναι στη τωρινή αγορά των Μεγαρέων…’’
Άλλη μια ιστορική ασάφεια έγκειται και στην ονομασία της κώμης που αναφέρουν οι αρχαίοι ιστορικοί, γεωγράφοι κ.α. Η αναφορά για το όνομα του Τριποδίσκου(*) θα δούμε πως ποικίλλει στους αρχαίους συγγραφείς, π.χ. Ο Θουκυδίδης γράφει, ‘’Τριποδίσκος’’, ο Παυσανίας, ‘’Τριποδίσκοι’’, ο Στράβωνας, ‘’Τριποδίσκιον’’, ο Ηρωδιανός ‘’Τριποδίσκη’’, το οποίο φαίνεται να ήταν πλήρες κατανοητό από τον Πλούταρχο, (που ήταν γεννημένος στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας, συνοριακή πόλις της Μεγαρίδας), ο οποίος γράφει το πληθυντικό επίθετο του γένους ‘’Τριποδισκαίοι’’… Λες και δεν ήταν μία πόλις….
Ακόμη η πολίχνη Τριποδίσκος, αναφέρεται ότι λαμβάνει μέρος στο Τρωικό πόλεμο υπό την ηγεσία του Αίαντα με δικό της πλοίο, ή πλοία. Καθώς και πως ήταν μία από τις τρεις Μεγαρικές κώμες που αναφέρει στα Γεωγραφικά του, ο Στράβων, όπου πήραν μέρος σε αυτόν τον πόλεμο. Οι άλλες δύο ήταν: η Αιγειρούσσες και η Νισαία.
Αν και σήμερα δεν γνωρίζουμε ακριβώς τις τοποθεσίες των αυτών πόλεων, ξέρουμε από τις αναφορές των αρχαίων γεωγράφων και ιστορικών, ότι η Αιγειρούσσες βρισκόταν στα παράλια του Κορινθιακού κόλπου, ενώ η Νισαία ήταν στα παράλια του Σαρωνικού και μάλιστα υπήρξε το σημαντικότερο λιμάνι των Μεγαρέων για την Ανατολική Μεσόγειο.
Ο Τριποδίσκος πάλι, αναφέρεται από σχεδόν όλους τους αρχαίους ότι ήταν μια ορεινή πολίχνη στα Γεράνεια Όρη.
Και τα ερωτήματα που γεννώνται , μετά από αυτή τη διαπίστωση, ευθύς αμέσως είναι γιατί διέθετε ναυτική δύναμη και που ελλιμενιζόντουσαν τα πλοία της; Δηλαδή, τι χρειαζόντουσαν τα πλοία σε μια ορεινή πόλη και σε ποιο λιμένα άραζαν; Διότι εάν ο Στράβων αναφέρει σωστά τα γεγονότα, είναι πολύ πιθανόν να είχε και κάποιο λιμάνι στο Σαρωνικό είτε στον Κορινθιακό κόλπο…
Ο William Martin Laeke, που επισκέφτηκε τη Μεγαρίδα το 1801, στο βιβλίο του ‘’ TRAVEL in NORTHEN GREECE’’, γράφει:
Αγγλικό κείμενο:
‘’Tripodiscus is shown by Thucydides, on the occasion already mentioned, to have been at the foot of Mount Geraneia, in situation convenient for forming a junction of troops who were assembling from Plataea in one direction, and the Isthmus in the other, for the purpose of acting at Megara. And accordingly, at the foot of Mount Geraneia, in the road from Plataea to the Isthmus, four or five miles to the north –west of Megara. I remarked in my former journey, when passing by that route from Megara to Corinth, the evident vestiges of ancient town.’’
Σε ελεύθερη μετάφραση:
‘’Ο Τριποδίσκος αναφέρεται από τον Θουκυδίδη, να βρίσκεται στους πρόποδες των Γερανείων Όρεων, σε τέτοια τοποθεσία ώστε να βολεύει τη διασταύρωση για τη διαμόρφωση των στρατευμάτων που είχαν συνταχθεί από τις Πλαταιές προς τη μία κατεύθυνση, και από τον Ισθμό η άλλη, για το σκοπό να πολεμήσουν στα Μέγαρα. Κατά συνέπεια λοιπόν, στους πρόποδες του όρους Γεράνεια, και στο δρόμο για τις Πλαταιές προς τον Ισθμό, τέσσερα ή πέντε μίλια βορειοδυτικά των Μεγάρων θα πρέπει να βρισκόταν η πολίχνη του Τριποδίσκου.
Παρατήρησα στον πρώην μου ταξίδι, κατά τη διέλευση μέσω αυτής της οδού (της ορεινής οδού εννοεί) από τα Μέγαρα προς Κόρινθο, τα εμφανή ίχνη της αρχαίας πόλης.’’
Ας δούμε όμως παρακάτω, τι γράφει ο Στράβων για την ομηρική Ιλιάδα, τους Μεγαρείς και την κώμη Τριποδίσκο .
Στραβών, Γεωγραφικά. (βιβλίο Θ’ 1.10.) :
Αρχαίο κείμενο:
‘’Καὶ νῦν μὲν ἔχουσιν Ἀθηναῖοι τὴν νῆσον, τὸ δὲ παλαιὸν πρὸς Μεγαρέας ὑπῆρξεν αὐτοῖς ἔρις περὶ αὐτῆς· καί φασιν οἱ μὲν Πεισίστρατον οἱ δὲ Σόλωνα παρεγγράψαντα ἐν τῶι νεῶν καταλόγωι μετὰ τὸ ἔπος τοῦτο «Αἴας δ᾽ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκα νῆας»…. οἱ μὲν δὴ Ἀθηναῖοι τοιαύτην τινὰ σκήψασθαι μαρτυρίαν παρ᾽ Ὁμήρου δοκοῦσιν, οἱ δὲ Μεγαρεῖς ἀντιπαρωιδῆσαι οὕτως «Αἴας «δ᾽ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν νέας, ἔκ τε Πολίχνης, ἔκ τ᾽ «Αἰγειρούσσης Νισαίης τε Τριπόδων τε.» ἅ ἐστι χωρία Μεγαρικά…’’
Σε ελεύθερη νεοελληνική μετάφραση:
‘’Και τώρα μεν έχουν οι Αθηναίοι το νησί (τη Σαλαμίνα), ενώ παλαιότερα οι Μεγαρείς, υπήρξαν αναμεταξύ τους πόλεμοι γι’ αυτήν. Και φίλοι, ο μεν Πεισίστρατος με τον Σόλωνα αλλοίωσαν στους νέους (Ομηρικούς) καταλόγους περί του έπους τούτου (με τα:) ‘’ο Αίαντας από τη Σαλαμίνα ηγούταν δώδεκα πλοία’’…. Οι μεν Αθηναίοι ελπίζοντας πως αυτή η μαρτυρία που προέκυψε να φαίνετε πως είναι του Ομήρου, οι δε Μεγαρείς αντιπαρέθεταν σε αυτά: ‘’ο Αίαντας από τη Σαλαμίνα ηγούταν πλοία και από τις πολίχνες, Αιγειρούσσες, Νισαίας και Τριπόδων. Που είναι χωριά (κώμες) Μεγαρικά.’’
Σημείωση:
(*) Όπως γνωρίσαμε από την αναφορά του Παυσανία, η πολίχνη Τριποδίσκος έλαβε την ονομασία της από τον τρίποδα που κουβαλούσε ο Κάβοιρος όπου του έπεσε στα βουνά των Γερανείων. Ο τρίποδας ήταν βασικό εργαλείο της μαντικής τέχνης για τους χρησμούς, στο Μαντείο των Δελφών, της εκάστοτε Πυθίας, και που ακολουθούσε την εξής διαδικασία πριν από κάθε χρησμοδότηση: Η Πυθία πλενόταν, έπινε νερό από την Κασταλία πηγή, μασούσε φύλλα δάφνης και ανέβαινε σ' έναν τρίποδα. Αυτό τον τρίποδα είτε αντίγραφό του, διέταξε η Πυθία τον Κόβειρο να κουβαλάει στη πλάτη του για εξάγνιση, κι όπου του έπεφτε εκεί να έχτιζε ναό του Απόλλωνα.
Βιβλιογραφία:
Στράβων. ‘’Γεωγραφικά’’ Βιβλιο, Θ’, κεφ. 1 στ.10
Ηροδότου Ιστορία, βιβλίο Θ.
Πλούταρχος. "Βίοι Παράλληλοι".
Jones, C. P. ‘’Plutarch and Rome’’. Oxford University Press. Oxford 1972
Θουκυδίδης Ιστορία, βιβλίο Α, κεφ. 132-133.
William Smith. ‘’Dictionary of Greek and Roman antiquities’’. Boston und London 1870
Παυσανίας, Αττικά, κεφ. 43, στ. 8.
D.A. Russell. ‘’Plutarch’’. Λονδίνο 1973
Α. και M. Croiset . ‘’Plutarch’’. ελλην.μετάφρ. Αθήνα 1938, τόμ.6.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου