Το Θεσμοφόριον, Ιερό της Δήμητρας Θεσμοφόρου, στην ακρόπολη του Αλκάθοου των Μεγάρων.

Από αρχαίες συγγραφικές αναφορές που υπάρχουν, όπως είναι και του Παυσανία(1). Εντός των τειχών της δυτικής ακρόπολης της πόλεως των Μεγάρων, τη λεγόμενη Αλκαθόου, υπήρξε το Θεσμοφόριον Ιερό, προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Στο Ιερό αυτό (που θα πρέπει να ήταν μικρότερο σε έκταση και κτιριακές εγκαταστάσεις, σε αντιδιαστολή με το περίλαμπρο Ιερό του Απόλλωνα, κάτωθεν της αρχαίας αγοράς, νότια της πόλεως των Μεγάρων και δεξιά της Ευθείας Οδού), τελούταν στην αρχαία Μεγαρίδα τα Θεσμοφόρια. Συμμετοχή στον εορτασμό είχαν όλες οι γυναίκες της Μεγαρίδας που ήταν προετοιμασμένες για το λατρευτικό γεγονός.

Τα Θεσμοφόρια ήταν πανελλήνια γιορτή όπου μετείχαν μόνο παντρεμένες γυναίκες και εορτάζονταν στη μέση σχεδόν του μήνα Πιανεψιώνα (Οκτώβριος). Στους άνδρες απαγορευόταν η είσοδος στα Ιερά, ενώ οι παραβάτες τιμωρούνταν με θάνατο ή τύφλωση.

Από το όνομα της γιορτής, φαίνεται καθαρά ότι πραγματοποιείτο σε ανάμνηση της εισαγωγής των νόμων και των κανονισμών του ‘’εξευγενισμένου βίου’’, που οι Έλληνες πίστευαν πως η Δήμητρα τους υπέδειξε.

Οι πόλεις-κράτη που τιμούσαν τη Θεσμοφόρο Δήμητρα ήταν πολλές και μεταξύ αυτών η Σπάρτη, η Αθήνα, το Γύθειο, η Τροιζήνα, τα Μέγαρα, η Αίγινα, η Θήβα, η Ερέτρια, τα Άβδηρα, η Σμύρνη, η Έφεσος, η Μίλητος, η Πέργαμος, η Αλεξάνδρεια, η Λατώ και πολλές άλλες. Ωστόσο, αν και οι λατρευτικές τελετές είχαν κοινό μήνα εορτασμού σε όλες τις πόλεις, υπήρχαν σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς τις ημερομηνίες τέλεσης και ως προς τη διάρκεια τους, αφού αλλού ήταν τριήμερες, όπως στη Σπάρτη και τα Μέγαρα, αλλού τετραήμερες όπως στην Αθήνα, ενώ αλλού δεκαήμερες όπως στις Συρακούσες.

Πηγή εικόνας: http://peri-planomenos.blogspot.gr/2012/05/e.html#axzz21t1M00rS

Στις τελετές των Θεσμοφορίων στα Μέγαρα, λάμβανε μέρος ο ύπανδρος γυναικείος πληθυσμός από όλες τις κώμες/πολίχνες, της Μεγαρίδας χώρας, φέρνοντας στο βωμό του Ιερού τα υπολείμματα από τις προσφορές - θυσίες που είχαν τοποθετήσει την εποχή του θερισμού στα υπόγεια Μέγαρα/Μάγαρα.

Η εορτή ξεκινούσε την 11η του μηνός Πιανεψιώνα που γινόταν η τελετή της ‘’Ανόδου’’. Η ονομασία ‘’ΑΝΟΔΟΣ’’ οφείλετε στην υψηλή τοποθεσία του Ναού προς τον οποίο ανέρχονταν οι θρησκευόμενες γυναίκες. Την 12η, η οποία ονομαζόταν ‘’Μέση’’, επειδή ήταν το μέσο της γιορτής, ήταν μέρα νηστείας. Κατά του εικοσιτετραώρου της ημέρας αυτής οι γυναίκες, οι οποίες σε όλο το διάστημα της τριήμερης γιορτής απείχαν κάθε επαφής μετά των συζύγων τους, κάθονταν κοντά στο άγαλμα της Δήμητρος πάνω σε στίβα από κλαδιά λυγαριάς (φυτό το οποίο λέγεται ότι έχει  τη δύναμη να καταστέλλει τις φυσικές ορμές και να βοηθά την εμμηνοροή), και έτρωγαν ελάχιστα μόνο ‘’σησαμούντες’’, (γλυκά από σπόρους σουσαμιού, κάτι ανάλογο με το σημερινό παστέλι). Νωρίς την νύκτα της αυτής ημέρας γίνονταν οι μυήσεις των νέων γυναικών, που περιελάμβαναν την ‘’πυρσοφορία’’, δηλαδή επιδείξεις των Ιερών συμβόλων της Θεάς και ομαδικό χορό. Ενώ αργά την νύκτα πάλι, κατέβαιναν στα χάσματα (στους άδυτους χώρους, στα υπόγεια Μέγαρα). Μόνο οι λεγόμενες ‘’Αντλήτριες’’(2) και μετέφεραν τα υπολείμματα των προσφορών στους βωμούς. Τούτα πιστευόταν πως είχαν μαγικές ιδιότητες και, αν ανακατεύονταν με σπόρους δημητριακών, εξασφάλιζαν τη γονιμότητα στα χωράφια κατά τη σπορά. Με τη διαδικασία αυτή οι γυναίκες έρχονταν σε επαφή με το θάνατο και την αποσύνθεση, γεγονός που συνιστούσε το υποχθόνιο στοιχείο της λατρείας, ενώ μέσω των ομοιωμάτων από ζυμάρι προσέβλεπαν στη γονιμότητα και τον ερωτισμό.

Η 13η μέρα που ονομαζόταν ‘’Καλλιγένεια’’ και τη διοργάνωση των τελετών την είχαν αναλάβει οι ‘’Ατθίδες’’. Οι τελετές της ημέρας αυτής σήμαιναν πανηγυρισμό της ευφορίας της γης, ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών, των οποίων οι λειτουργίες ταυτίζονταν με τις λειτουργίες της Μεγάλης Μητρός, που γονιμοποιείται από τη βροχή (σπέρμα του Ουρανού). Ήταν επίσης και ο τελικός πανηγυρισμός που τιμούσαν την ίδρυση του πολιτισμένου βίου καθώς τούτος άρχισε με την καλλιέργεια της γης.

Τα Θεσμοφόρια έκλειναν με τον ‘’ευπαιδίας αγώνα’’, διότι η μητέρα που είχε γεννήσει το ωραιότερο παιδί του έτους έπαιρνε κάποιο βραβείο.

Σημειώσεις:

(1) Αρχαίο κείμενο.

‘’Αττικά’’ 42, σ. 6.  ἔστι δὲ καὶ Δήμητρος ἱερὸν Θεσμοφόρου.

Μετάφραση:

‘’Αττικά’’ 42, σ. 6. Υπάρχει και ιερό της Δήμητρας της Θεσμοφόρου.

 (2) Κατά τη διάρκεια των Θεσμοφορίων, οι αντλήτριαι,  έπρεπε να απέχουν από συνουσία για τρεις ημέρες πριν αναλάβουν τα καθήκοντά τους,. Τη δεύτερη ημέρα που ονομαζόταν ‘’Μέση’’ ή σε άλλες πόλεις ‘’Νηστεία’’. Οι γυναίκες διέμεναν στο ιερό της θεάς, νήστευαν και κοιμόντουσαν σε πρόχειρα κρεβάτια φτιαγμένα στο έδαφος από κλαδιά λυγαριάς και άλλα φυτά με αντιαφροδισιακές ιδιότητες. Έτσι συμμετείχαν στο πένθος της Δήμητρας για την αρπαγή της Κόρης έχοντας μελαγχολική διάθεση. Την ίδια δε μέρα οι θρησκευόμενες γυναίκες μπορούσαν να επιδοθούν σε αισχρολογία ως αντίδραση στην εγκράτεια που τηρούσαν. Η νηστεία διακοπτόταν την τρίτη ημέρα που επακολουθούσαν θυσίες και κρεοφαγία.

Βιβλιογραφία:

Παυσανίας. ΑΤΤΙΚΑ. 42, σ. 6.

 Α’ τόμος του λεξικού της Ελληνικής Αρχαιολογίας του Αλέξανδρου Ραγκαβή. 

Μάρση Κοκκινάκη. Τα Ελευσίνια Μυστήρια.

Ησίοδος. Θεογονία.

Απολλόδωρος. Εγκυκλοπαίδεια.

Ευριπίδης. Θεσμοφοριάζουσες.

Lexeōn synagōge, Τόμος 1.