ΤΕΛΗΣ (3ος αι. π.χ.)

Δεν είναι πολλά γνωστά για τον Μεγαρέα φιλόσοφο Tέλη (1), εκτός από κάποιες περιορισμένες πληροφορίες που αποκαλύπτει ο ίδιος στα γραπτά του. 

Σε μια διατριβή του, στην εξορία, καθώς αναφέρεται σε γεγονότα για τον Χρεμωνίδειο πόλεμο (267 π.Χ. - 261 π.Χ.), όπου κάνει ειδική αναφορά στον Ιππομέδων, κυβερνήτη της Θράκης και για τον Πτολεμαίο Γ’ (τον Ευεργέτη), αλλά και στη χρονιά που ακολούθησε, το 241 π.Χ.. Ως εκ τούτου, αυτή η διατριβή, θα πρέπει να γράφτηκε λίγο μετά τις αναφερόμενες ημερομηνίες και προσδιορίζουν την εποχή που έδρασε ο φιλόσοφος Τέλης. 

Σαν γενέτειρά του θεωρούνται τα Μέγαρα διότι κάνει αρκετές έμμεσες αναφορές στη πόλη-κράτος των  Μεγάρων που φανερώνουν ότι ζούσε και δίδασκε εκεί. Στα Μέγαρα, ο Τέλης ήταν προϊστάμενος Σχολής (2), όπου δίδασκε την κυνική φιλοσοφία, επιλέγοντας βέβαια από τις προγενέστερες διδασκαλίες των Μεγαρικών φιλοσόφων κατά την εκπαίδευση των μαθητών του. Ο Τέλης σαν συγγραφέας δεν θεωρείται  αυτούσια ως κυνικός τόσο για την έλλειψη της ‘’καθαρής’’ κυνικής λογοτεχνικής γραφής του όσο και το πώς παρουσιάζει την κυνική λογική και τις αρετές. Η αξία στις γραφές του όμως έγκειται στο γεγονός ότι είναι οι πρώτες κυνικές διατριβές που επιβιώνουν και παρέχουν μια εικόνα για την Ελληνιστική  εποχή στην οποία έζησε ο Τέλης. Τα έργα του συχνά κάνουν μνεία στον Σωκράτη, τον Ευκλείδη και τον Διογένη όπως επίσης διατηρεί σημαντικά μέρη από τα έργα του Θηβαίου Κράτη, του Στίλπων, του Μητροκλή και του Βίων του Βορυσθένους. Χωρίς αυτόν θα γνωρίζαμε πολύ λίγα για τις κυνικές διατριβές του 3ο αιώνα π.Χ., και ακόμα πολύ λιγότερα για τον Βίων.

Έγραψε: Περί του μη είναι τέλος ηδονήν, Περί αυτάρκειας, Περί φυγής, Περί πλούτου και αρετής, Περί περιστάσεων κ.ά.

Ένα απόσπασμα από διατριβή του Τέλη είναι το παρακάτω:

‘’Η Τύχη είναι σαν το σεναριογράφο ο οποίος σχεδιάζει διάφορους τύπους ανθρώπων για το έργο του:  τον ναυαγό, τον φτωχό, τον εξόριστο, τον βασιλιά, τον ζητιάνο. Εκείνο που οφείλει να πράττει ο καλός άνθρωπος  είναι να παίζει καλά το ρόλο που του έχει απονείµει η Τύχη. Είσαι ναυαγός; Πολύ καλά, απόδωσε σωστά το ρόλο ’’ του ναυαγού’’.  Ήσουν πλούσιος κι έχεις γίνει φτωχός; Παίξε το ρόλο ‘’του φτωχού ανθρώπου’’ όπως πρέπει να παιχτεί’’.

Σημειώσεις:

1. Ο Μεγαρέας Τέλης δεν ήταν το ακριβές πρότυπο του αντιπροσώπου των κυνικών φιλοσόφων. Μπορεί όμως να ειπωθεί και σαν κυνικός. Διότι οι Κυνικοί (Αντισθένης, Διογένης, Κράτης και άλλοι) άσκησαν δριμύτατη κριτική στις ηθικές αξίες της εποχής τους, την υποκρισία και τη συμβατικότητα. Καυτηρίασαν όλους τους εκφραστές του δημόσιου βίου, φιλοσόφους, ρήτορες, πολιτικούς, ποιητές, ενώ για την ανθρώπινη δουλεία και τον κοινωνικό αποκλεισμό αντιπρότειναν την αρετή, την αυτοκριτική και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αξίες με πανανθρώπινο κύρος. Σε μία εποχή παντοδυναμίας του δημόσιου λόγου πρόβαλλαν το παράδειγμα του ασκητικού βίου και τον απέριττο, εύστροφο και αποφθεγματικό λόγο δίνοντας προτεραιότητα στην υπαρξιακή εμπειρία των σοφών ανδρών, κατά τα πρότυπα του Σωκράτη.

2. Ο Τέλης, αναφέρεται στην αρχαία γραμματεία, πως ήταν επικεφαλής μιας Μεγαρικής Σχολής όπου εκεί δίδασκε ενός ιδιαίτερου τύπου κυνικής ηθικής καθώς η διαδασκαλία του ήταν για την ολιγάρκεια, τη φτώχεια και τον πλούτο, την ηδονή και την εγκράτεια, ακολουθώντας ως πρότυπα τον Βίωνα και τον Στίλπωνα.

Ενώ πάλι οι κυνικοί δεν ίδρυσαν ποτέ καμία σχολή μετά τον Αντισθένη. Δεν παρέδιδαν μαθήματα σε συγκεκριμένο χώρο, δεν είχαν κάποιον διδάσκαλο επικεφαλής μήτε διαδοχή διδασκάλων. Γι’ αυτό τον λόγο οι περισσότερες αναφορές που γίνονται για τον φιλόσοφο Τέλη, δεν τον χαρακτηρίζουν σαν απόλυτον κυνικό. Μάλιστα τα κείμενα του οποίου διασώζονται στην Ανθολογία του Ιωάννου Στοβαίου (5ος αι.μ.Χ.). Και το περιεχόμενό τους είναι γνώμες που αποδίδονται σε φιλοσόφους, όπως είναι ο Στίλπων, ο Κράτης, ο Σωκράτης και ο Βίωνας.

Βιβλιογραφία:

Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Εκδοτική Αθηνών 1979

Xenophontis opera, ed. G.H. Schaefer. TOMVS IV LIPSIAE 1811

Στρατιωτική Ιστορία ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΚΟΥ . ΧΡΕΜΩΝΙΔΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Η τελευταία σθεναρή προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Αθήνας (268 π.Χ.) Εκδότης Σ. ΠΑΝΕΛΗΣ. Τεύχος 128. 2007

Εγκυκλοπαίδεια ∆οµή

Routledge Encyclopedia of Philosophy

Moses.creighton.edu ñ Hellenistic Greece