Ναός του Αφέσιου Διός.

Ο Δίας με υψωμένο τον κεραυνό στο αριστερό του χέρι.

Πηγή Εικόνας: Βρετανικό Μουσείο, Ε 313.

(Παυσ. Α’ 44, 9) "Στην κορυφή του βουνού υπάρχει ναός του Αφεσίου Δία. Λένε πως όταν κάποτε η Ελλάδα υπέφερε από τρομερή ξηρασία, ο Αιακός θυσίασε στον Πανελλήνιο Δία, στην Αίγινα, όπως όριζε χρησμός. Τότε ο Δίας άφησε τη βροχή να πέσει και από τότε λέγεται Αφέσιος. Εκεί υπάρχουν, επίσης, αγάλματα της Αφροδίτης, του Απόλλωνα και του Πάνα".

Δυστυχώς, τούτη η αναφορά του, δεν έχει ακόμη οδηγήσει στην ακριβή θέση του αρχαίου ναού. Εάν βέβαια, θεωρήσουμε ως δεδομένο ότι ο Παυσανίας περιγράφει την αρχαία οδό προς την Κόρινθο. Δηλαδή, την Σκιρωνίδα οδό. Τότε ο ναός μπορούμε να δεχτούμε πως θα πρέπει να βρισκόταν στη κορυφή του σημερινού βουνού Καβελλάρη. Διότι ο Παυσανίας αναφέρει σαφέστατα πως στη κορυφή του βουνού και όχι σε κάποια πλαγία (1).

Μάλιστα, αφήνει έτσι να εννοηθεί πως εκεί υπήρξε οργανωμένος μνημειακός ναός του Αφέσιου Δία με αγάλματα και άλλων θεοτήτων. Λογικά όμως, ο ναός που αναφέρεται από τον Παυσανία, θα πρέπει να περίκλειε έναν πανάρχαιο βωμό προς τον Δία και όπου κατά την παράδοση υπήρχε σε όλα τα ψηλά βουνά της Ελλάδας και της Ιωνίας. Καθώς αυτή η παράδοση καταγράφεται από τον Μάξιμο τον Σοφιστή (2) πως δηλαδή, οι πρώτοι άνθρωποι έφτιαξαν αγάλματα του Διός στον Όλυμπο και την Ίδη και σε όλα τα ψηλά βουνά που πλησιάζουν τον ουρανό. (Μάξιμος Σοφιστής, Διαλέξεις, 2, 2, 1): ‘’επεφήμισαν δε και Διί αγάλματα οι πρώτοι άνθρωποι κορυφάς ορών, Όλυμπον και Ίδην και εί τι άλλο όρος πλησιάζει τω ουρανώ’’.

Είναι δε αξιοσημείωτο ότι ο Παυσανίας με την περιήγησή του, και σε όλο το κείμενο για τα αρχαία Μέγαρα (μπορείτε να το διαβάσατε εδώ: http://tamegara.blogspot.gr/2012/10/39-41.html ), όπου καταγράφει τα ιερά, τους ναούς κ.α. στην πόλη – κράτος. Δεν κάνει καμία αναφορά προς τον Δία, με την ονομασία ‘’ΖΕΥΣ’’ και που η αυτή ονομασία παραπέμπει σε Ασιατική θεότητα.  Γίνεται λοιπόν φανερό πως οι αρχαίοι Μεγαρείς τιμούσαν/λάτρευαν τον έλληνα ύψιστο θεό καθώς ο Δίας ήταν πρωτίστως ο θεός του ουρανού και των καιρικών φαινομένων.  

Μάλιστα, σύμφωνα με τον Nilsson και τον Burkert,  το όνομα του ‘’Διός’’ είναι το μοναδικό ελληνικό όνομα ολυμπίου θεού, που έχει ξεκάθαρη ετυμολογία και προέρχεται από την ελληνική λέξη ‘’εὐδία’’, που σημαίνει καλός καιρός. Έτσι ο Δίας χαρακτηριζόταν για τους πρώτους  έλληνες ως ο θεός του ουρανού και των καιρικών φαινομένων. 

Η υπόσταση αυτή του Διός αναγνωρίζεται εύκολα στην πανελλήνια αγγειογραφία του 6^ου και του 5^ου αι. π. Χ., ιδιαίτερα δε στην Αττική περιοχή όπου ο Δίας ως Ύψιστος ή Ουράνιος κρατάει κεραυνό στραμμένο προς τα πάνω. Ενώ ως Χθόνιος κρατάει κεραυνό στραμμένο προς τα κάτω.

Παρά την ελληνική ιδιότητά του αυτή,  εξελίχθηκε με την πάροδο των αιώνων σε έναν πολύμορφο θεό, όπως μπορεί να διαπιστωθεί από τα επίθετα που τον χαρακτηρίζουν και του προσέδιδαν με τον καιρό διάφορες άλλες ιδιότητες. Έτσι τον συναντούμε ως νεφεληγερέτη, κελαινεφή, υψιβρεμέτη, υέτιο, κρονίδη, καταιβάτη, ελευθέριο και ταυτόχρονα ως θεό της δικαιοσύνης, επόπτη των όρκων, προστάτη της πόλης, του σπιτιού και της φιλοξενίας. Ώς  Έρκειος  (ή Ερκείος), που προστάτευε την οικία, στην οποία τιμόταν σε βωμό που υπήρχε στην αυλή, ενώ ως Μειλίχιος και είχε χθόνιες ιδιότητες, που σχετίζονταν με το κάτω κόσμο και πολλές αλλές. Συμπερασματικά λοιπόν αποτελεί τον ισχυρότερο θεό του ελληνικού πανθέου και θεωρείται πατέρας των θεών και των ανθρώπων. 

Από την αναφορά πάλι του Παυσανία, για το ναό του Αφεσίου Δία και τον Αιακό, συμπεράνουμε εύκολα πως η παράδοση που επικρατούσε στα Μέγαρα για την ύπαρξη του ναού. Σχετίζεται άμεσα με τον βασιλιά των Μεγάρων Αίαντα, περίπου 13ο με 12ο αιώνα π.Χ. και συμπίπτει με την Μυκηναϊκή εποχή που λέγεται ότι έζησε ο Αίαντας.  

Σημειώσεις:

(1)  Στα τέλη του 19^ου αιώνα έγινε κάποια αρχαιολογική έρευνα στη θέση Μάρμαρα (πλαγιά του βουνού Καβελλάρη, 300μ. υψόμετρο) και τότε ειπώθηκε πως ήρθε στο φως ο ναός του Αφεσίου Διός. Όμως, η ανασκαφή εκείνη είχε αποκαλύψει συγκρότημα δωματίων με εσωτερικές αυλές και αίθουσες για συνεστιάσεις. Ενώ στα ανατολικά του συγκροτήματος βρέθηκε πρόστυλος δωρικός ναΐσκος και σε μικρή απόσταση πιθανολογήθηκε, πως υπήρξε χτιστός βωμός. Η ομοιότητα βέβαια, των χώρων αυτών με τους αντίστοιχους του ασκληπιείου της Τροιζήνας οδήγησε αργότερα στην ιδέα ότι πρόκειται για ασκληπιείο. Έτσι είναι πολύ πιθανόν ο ναός του Αφέσιου Δία να μην έχει ακόμα αποκαλύψει τη θέση (κορυφή) που βρισκόταν.

(2) ‘’πρώτος ίδρυσε ο Πελασγός βωμό του Λυκαίου Διός στην

Αρκαδία,  δεύτερος ο Δευκαλίων ο Θεσσαλός βωμό του Ολυμπίου Διός στο Δίον της

Μακεδονίας και τρίτος ιδρύθηκε ο βωμός του Δωδωναίου Διός στη χώρα των Πελασγών.

Βλ.: σελ.34, υπ.97. Βουτυράς 2006, 335’’.