ΜΕΓΑΡΙΔΑ ΧΩΡΑ (Μέρος 5ο)

Οι Δωριείς(1) θεσμοθέτησαν νέες αρχές στο κράτος της Μεγαρίδας, όπως και σε κάθε κράτος της αρχαίας Ελλάδας που εγκαταστάθηκαν. Έκαναν κέντρο τους τα Μέγαρα (που ίσως τότε να ονομάσθηκε η πόλις ‘’Μέγαρα’’ και το πιο πιθανόν να ήταν αιτία, οι δυο Ακροπόλεις των κρητομηκυναϊκών εποχών που κοσμούσαν το άστυ στην περιοχή της Μεγαρικής πεδιάδας). Διότι πριν την αρχαϊκή εποχή και όσο βρισκόμαστε στην περίοδο της βασιλείας, δεν υπήρξαν πόλεις, αλλά άστη, δηλαδή μεγάλοι οικισμοί (συνήθως Ακροπόλεις), που ήταν έδρα των θεσμών διοίκησης. Η πόλη ως πόλις είναι δημιούργημα της πρώιμης αρχαϊκής εποχής και σχετίζεται με την κατάργηση της βασιλείας και την άσκηση της εξουσίας από τους ευγενείς.

Τούτο συνάδει με τα ηρώα αλλά και τα μνήματα που συγκέντρωσαν μέσα και γύρω από τη πόλη των Μεγάρων.  Οι Δωριείς συνήθιζαν να τιμούν τους νεκρούς και να στολίζουν με ποικίλους τρόπους εξωτερικά τους τάφους, με στήλες όπου σκάλιζαν επιγραφές και αναφερόταν το γενεαλογικό δέντρο του αποθανόντος, η προσφορά του προς την πατρίδα, αλλά και οι αρετές του. Υπήρχαν και ομοιώματα εκφραστικά των αποθανόντων, χαρακτηριστικά όπως ο κύων που σκαλίστηκε πάνω στον τάφο του Διογένους ή η πανάρχαια γλυπτική παράσταση στο μνήμα του Κόροιβου που τον παρουσίαζε να σκοτώνει την Ποινή(2).

Επειδή σκοπός των τάφων ήταν να διαιωνίζεται η μνήμη του αποθανόντος, λεγόταν  Μνημεία είτε Σήματα, αλλά ενδεικτικό είναι και το βουλευτήριο των Μεγάρων που ήταν κτισμένο πάνω από μνήματα ηρώων(3).

Σημαντικό στοιχείο της εποχής που εξετάζουμε είναι η χρήση της αλφαβητικής γραφής, η οποία λάμβανε χώρα ήδη από το πρώτο μισό του Η’ αιώνα, χωρίς να ξέρουμε με ακρίβεια το χρόνο εισαγωγής της, ο οποίος σύμφωνα με διάφορες θεωρίες κυμαίνεται από τον ΙΑ' ως τον Θ’ αιώνα. Οριστική απάντηση στο ζήτημα αυτό μπορεί να δοθεί μόνο μετά την ανακάλυψη κάποιου νέου στοιχείου. Σε αυτά τα πρώιμα χρονικά διαστήματα το πολίτευμα που κυριαρχούσε ήταν ένα είδος φυλετικής οργάνωσης ( Γέροντες - Αισυμνήτες).

Η ‘’αγορά’’ επίσης, αποτελούταν από τους στρατεύσιμους άνδρες, αλλά δεν ήταν επίσημα θεσμοθετημένη. Όταν έπρεπε να ληφθεί μία απόφαση για ένα κρίσιμο ζήτημα, τότε τη συγκαλούσαν οι ευγενείς. Από τα ομηρικά έπη, όπου βρίσκουμε αναφορά στη ραψωδία β, επιβίωσε ως την αρχαϊκή πόλη. Η λήψη των αποφάσεων δια βοής που ως την κλασική εποχή επέζησε στην Απέλλα της Σπάρτης. Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι έχουμε πρόδρομες μορφές θεσμών.

Μία άλλη διαχωριστική γραμμή ήταν αυτή που χώριζε τους πολίτες από τους ξένους, τα εγχώρια μέλη μιας κοινότητας από τους παροίκους που προέρχονταν από άλλες περιοχές, οι οποίοι λίγο πολύ είχαν διαφορετική νομική προστασια. Η εξέλιξη των σχέσεων αυτών των δύο ομάδων έφτασε ως το σημείο να υπάρχουν διακρατικές συμφωνίες για ξένους την κλασική εποχή. Προστατεύονταν οι ξένοι τόσο από τη θρησκεία, καθώς ήταν ικέτες, όσο και από το δίκαιο της φιλοξενίας. Στα ομηρικά έπη είναι έντονος ο θεσμός της ξενίας, φιλίας που δημιουργείται από τη φιλοξενία, η οποία συνεπάγεται αμοιβαίες υποχρεώσεις με βάση την αρχή της αμοιβαιότητας.

Η κύρια διαχωριστική γραμμή βέβαια είναι αυτή που χωρίζει τους ελεύθερους από τους δούλους. Η υποδούλωση κάποιου μπορούσε να γίνει με αιχμαλωσία σε ένα πόλεμο, μετά την κατάληψη μιας πόλης ή σε μία μάχη, ή με απαγωγές από ναυτικούς. Υπήρχαν και οικογένειες δούλων (ρ320). Γενικά οι δούλοι θεωρούνταν κατώτερα όντα. Στους ίδιους αιώνες επίσης διαμορφώθηκε το σύστημα των ειλώτων και των πενεστών.

Οι ελεύθεροι ήταν κοινωνικά-οικονομικά ιεραρχημένοι. 
Πρώτα οι θήτες  που ήταν όσοι κατείχαν λίγο ή καθόλου γη.

Ακολουθούσαν οι δημιουργοί και που ήταν ειδικοί στην τέχνη τους: μεταλλουργοί, κεραμείς, ξυλουργοί, βυρσοδέψες, και εκείνοι που επεξεργάζονταν πολύτιμες ύλες. Ανάμεσά τους ήταν οι αοιδοί, οι μάντεις, ο κήρυξ και ο ιατρός. Οι θεράποντες ήταν ακόλουθοι ή βοηθοί των ευγενών ή άλλων ισχυρών προσώπων. Ήταν ηνίοχοί τους, συμμετείχαν στα συμπόσια και ήταν και οι ίδιοι επιφανούς καταγωγής. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού ασχολούνταν με την καλλιέργεια της γης, ήταν γεωργοί και χρησιμοποιούσαν το εισόδημά τους για τον οπλισμό, που αποκτούσαν με δικά τους έξοδα, και τη συντήρηση της οικογένειάς τους. Οι ευγενείς ήταν μία μικρή ομάδα ατόμων που αναλάμβαναν τη διακυβέρνηση τα, είχαν υπό την κατοχή τους μεγάλες εκτάσεις γης, αλλά είχαν έσοδα και από άλλες δραστηριότητες.

Συνεχείζεται….

Σημειώσεις:

(1) Οι Δωριείς ήταν ελληνικό φύλο, ένα από τα τέσσερα της αρχαιότητας, το οποίο καταγόταν σύμφωνα με τις γραπτές παραδόσεις από την οροσειρά της Πίνδου. Κατά την παλαιά παραδοσιακή θεωρία και κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, οι Δωριείς κατέβηκαν στη νότια Ελλάδα περίπου τον 12ο π.Χ. αιώνα και κατέλυσαν τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, καθώς διέθεταν όπλα από σίδηρο, που ήταν ανώτερα από τα χάλκινα των Μυκηναίων. Νεώτερες όμως μελέτες συνδυάζουν την έλλειψη αρχαιολογικών ευρημάτων που να συνηγορούν σε μια τέτοια βίαιη εισβολή και γλωσσολογικών στοιχείων από την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β, και αμφισβητούν έντονα την εκδοχή αυτή. Η μετακίνησή τους αυτή, που είναι γνωστή ως "Κάθοδος των Δωριέων", παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τα σκοτεινότερα σημεία της ελληνικής ιστορίας. Η ονομασία Δωριεύς παραπέμπει σε ξυλοκόπο. Διότι η κατάληξη σε –εύς, ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια σημαίνει ασχολία, επάγγελμα (π.χ. χαλκεύς), ενώ η ρίζα δωρ– συγγενεύοντας με τη λέξη δόρυ/δoύρυ, τόσο στις πινακίδες όσο και στον Όμηρο σημαίνει ξύλο (πρβλ. ‘’δούρειος ίππος’’). Η δε εναλλαγή τoυ ο με oυ ή με ω, ανάλογα με τη διάλεκτο, δεν είναι ασυνήθης (π.χ. αττ. κόρος, ιωv. κούρος, δωρ. κώρος, βουλή – βωλά, βους – βως, δούλος – δώλος κ.ά.). Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνεται και από την ύπαρξη σύνθετων ονομάτων, όπως Δωρικλής και Δωρίμαχoς.

Μετά τα παραπάνω, ως δηλωτικό ασχολίας το πιο πιθανόν είναι το Δωριεύς να σημαίνει ξυλοκόπος. Οι ξυλοκόποι, ζώντας στα βουνά και αποκομμένοι από τον πολιτισμό, ομιλούν διάλεκτο λιγότερο εξελιγμένη, αρχαϊκή. Με τον καιρό ίσως η σημασία του Δωριεύς να διευρύνθηκε υπονοώντας τον άξεστο χωρικό, όπως η λέξη ‘’βλάχος’’ στη σημερινή καθομιλουμένη που από εθνικό κατέληξε να σημαίνει το χωρίς τρόπους άτομο. Αυτοί λοιπόν οι άξεστοι ξυλοκόποι, με την κατάρρευση του μυκηναϊκού ανακτορικού συστήματος, βρήκαν την ευκαιρία να επιστρέψουν στις κοιτίδες τους. Με την ερμηνεία των Δωριέων ως ξυλοκόπων φαίνεται να συμφωνεί και ο μύθος του τελευταίου βασιλιά της Αθήνας, του Κόδρου, ο οποίος για να σώσει την πόλη του από τους εισβολείς Δωριείς, διείσδυσε λάθρα στο στρατόπεδό τους μεταμφιεσμένος σε ξυλοκόπο, δηλαδή σε έναν από αυτούς, σε Δωριέα.

(2) (Παυσ. Α’, 43.7) ‘’Οι Μεγαρείς έχουν τάφο του Κοροίβου[...] Ο τάφος του Κοροίβου είναι στην αγορά των Μεγάρων. Ελεγειακοί στίχοι έχουν γραφτεί γι' αυτόν που ιστορούν τα σχετικά με την 'Εαμάθη και τον ίδιο τον Κόροιβο. Πάνω στον τάφο είναι τοποθετημένη γλυπτή παράσταση που τον παρουσιάζει να σκοτώνει την Ποινή. Απ' ότι είδα ξέρω πως αυτά είναι τα αρχαιότερα λίθινα αγάλματα που υπάρχουν στην Ελλάδα’’.

(3) (Παυσ. Α’, 43.3) ‘’Τάφοι υπάρχουν και μέσα στην πόλη των Μεγάρων. Στον ένα έχουν θάψει τους νεκρούς από την εκστρατεία των Μήδων και το άλλο, το λεγόμενο Αισύμνιο μνήμα, ανήκει και αυτό σε ήρωες[...]Επειδή νόμισαν ότι αυτός ο χρησμός αναφερόταν στους νεκρούς, έχτισαν το βουλευτήριο τους εκεί, για να περικλείει το βουλευτήριο και τον τάφο των ηρώων.’’