ΗΡΩΟ ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ

Η θυσία της Ιφιγένειας. Giovanni Battista Tiepolo 18^ος

Πηγή εικόνας: http://librodoro.blogspot.gr/2012/08/blog-post_19.html

 ‘’λέγουσι δὲ εἶναι καὶ Ἰφιγενείας ἡρῷον· ἀποθανεῖν γὰρ καὶ ταύτην ἐν Μεγάροις.’’ (Παυσ. Α΄. 43, 1).

Μετάφραση:

‘’Λένε ότι έχουν και ηρώο της Ιφιγένειας, γιατί και αυτή πέθανε στα Μέγαρα’’. (Παυσ. Α΄. 43, 1).

Στα αρχαία Μέγαρα υπήρξε το ηρώο/μνήμα της Ιφιγένειας. Γιατί οι Μεγαρείς έλεγαν ότι πέθανε  στη πόλη τους.
Η Ιφιγένεια είναι μια τραγική ύπαρξη κατά τους μύθους. Όμως δεν αναφέρεται καθόλου στα έπη του Ομήρου, όπου μόνο μία από τις τρεις κόρες του Αγαμέμνονα καλείται Ιφιάνασσα και τίποτα άλλο. Απλώς, υποστηρίζεται στα ‘’Κύκλια έπη’’(1) και εκεί αναπτύσσεται ο αυτός μύθος της, επίσης υπάρχει και σε κάποιες από τις τραγωδίες των δραματουργών ποιητών του 5^ου και 4^ου αιώνα π.Χ.. Έτσι, όπως αποκαλύπτεται στην αρχαία γραμματεία, υφάνθηκε ο κατοπινός μύθος της Ιφιγένειας στην ελληνική μυθολογία. Δηλαδή, περισσότερο στην ‘’θεατρική/δραματική’’ μυθολογία αναφέρεται πως ήταν μία από τις κόρες του Αγαμέμνονα και της  Κλυταιμνήστρας όπου έγινε γνωστή κυρίως σε εμάς από την ‘’υποτιθέμηνη’’ θυσία της στην Αυλίδα.

Σε μια πρόσφατη συνάντησή μας με τον ομότιμο καθηγητή Μετεωρολογίας, πρόεδρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Μεγάρων, συγγραφέα, αρθρογράφο και μελετητή - ερευνητή της Μεγαρικής ιστορίας κ. Στέλιο Γκίνη, αναπτύξαμε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση καθώς τον ερωτήσαμε περί του ηρώου/μνημείου της Ιφιγένειας στα Μέγαρα. Ο κ. καθηγητής μας έκθεσε μια συγκλονιστική όντως άποψη για την ύπαρξη του μνημείου.

Ερωτ.: Κύριε καθηγητά πως μπορεί κάποιος ιστορικός είτε μελετητής, να αιτιολογήσει το ηρώο της Ιφιγένειας στα αρχαία Μέγαρα;

Στελ. Γκίνης: Καθώς γνωρίζεται ο οιωνοσκόπος/μάντης Κάλχας γιός του Θεστορίδη που ήταν από τα Μέγαρα, όπου πιθανόν να χρησμοδοτούσε στο Μαντείο της Νυκτός(2). Καθώς αυτό ίσως να λειτουργούσε περίπου σαν πρόδρομος των σημερινών αστεροσκοπείων εφόσον ήταν στην Ακρόπολη της Καριάς, όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Διότι, μέσα στα ‘’αντικείμενα’’ της χρησμηκής έρευνας της οιωνοσκοπίας υπήρξε πρωτίστως η μελέτη των ουράνιων σημείων, η μελέτη των κεραυνών και των σεισμών, των ανέμων καθώς και το πέταμα των πουλιών. Επίσης, όταν ο Αγαμέμνων ήρθε στα Μέγαρα και για να πείσει τον Κάλχα να τους ακολουθήσει, στην εκστρατεία των Αχαιών προς την Τροία, αφιέρωσε ναό της θεάς Άρτεμις στη πόλη. Σας τα λέγω τούτα για να μπορέσετε να αντιλήφθητε την συνέχεια.

Το ποιο γνωστό λοιπόν μυθολόγημα για την Ιφιγένεια είναι ότι:  Για να φυσήξει ούριος άνεμος και να ταξιδέψει ο στόλος έπρεπε να θυσιαστεί η Ιφιγένεια για να εξαγνιστεί ο Αγαμέμνων που είχε σκοτώσει το ιερό ελάφι της Άρτεμις. Την ύστατη όμως στιγμή της θυσίας η θεά την λυπήθηκε, την άρπαξε από τον βωμό και έβαλε στη θέση της ένα ελάφι είτε μια αρκούδα. Η Άρτεμις λοιπόν είχε προκαλέσει άπνοια για να μη μπορεί να αποπλεύσει ο στόλος των Αχαιών για την Τροία. Έκτοτε ο μύθος θέλει την Ιφιγένεια σε διάφορους ναούς σαν Ιέρεια ή ακόμα και να ταυτίζεται σε κάποιες περιοχές της Ελλάδος με την μυστηριακή Εκάτη.  

Ερωτ.: Το δράμα/δρώμενο του πατροκτόνου, όπως ήταν ο Αγαμέμνονας, υπάρχει σε πολλές περιοχές της Μεσογείου με διάφορες παραλλαγές και συνδέει αρκετές αρχαίες μυστηριακές θρησκείες με τις σημερινές.  

Στελ. Γκίνης: Σωστά, μόνο που ο Αγαμέμνων δεν αναφέρεται στα ομηρικά έπη σαν πατέρας της Ιφιγένειας, είτε στον Ησίοδο. Αυτή η σχέση αίματος –οικογενειακή- δημιουργήθηκε πολύ αργότερα, στην κλασική Ελλάδα, από τις μυθοπλασίες των τραγικών για να δώσουν μια πιο δραματική έμφαση στα έργα τους.  

Ερωτ.: Πως! Δεν ήταν κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας;

Στελ. Γκίνης: Όχι δεν ήταν, διότι η αρχαία γραμματεία πουθενά δεν το αναφέρει. Όπως σας είπα αυτή η μυθοπλασία είναι από έμπνευση του Αισχύλου για να δημιουργήσει την τριλογία του ‘’Ορέστεια’’.  Τα παιδιά του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας που αναφέρονται ήταν: η Ηλέκτρα, η  Ιφιάνασσα, η Χρυσόθεμις και ο Ορέστης. Και τούτα τα παιδιά μνημονεύονται μόνο στα κύκλια έπη του Πρόκλου κατά τον 5^ον π.Χ..  

Ερωτ.: Αμφιβάλετε για τον πατέρα της Ιφιγένειας; Δηλαδή, νομίζεται ότι μπορεί να ήταν μόνο θυγατέρα της Κλυταιμνήστρας;  

Στελ. Γκίνης: Η Κλυταιμνήστρα ήταν κόρη του Τυνδάρεω και της Λήδας, επίσης αδελφή της ωραίας Ελένης, των Διοσκούρων και γυναίκα του Αγαμέμνονα. Κατά παράδοση λέγεται πως δεν ήταν κόρη ούτε και της Κλυταιμνήστρας. Το πιο πιθανόν να ήταν παράνομο παιδί της περίφημης ωραίας Ελένης και του Θησέα.  

Ερωτ.: Ανατρεπτικό και άγνωστο σε εμάς αυτό που μας λέτε για την Ιφιγένεια! Και εάν υποθέσουμε  ότι όντως είναι έτσι, πως βρέθηκε στα Μέγαρα;

Στελ. Γκίνης: Η συνεχίσει της μυθοπλασίας περί της θυσίας της, την τοποθετεί πότε στην Βραυρώνα, πότε στην Τιφλίδα είτε αλλού σαν ιέρεια. Αν είναι γεγονός, όντως ο μύθος, τότε θα ήταν πιο λογικό η Άρτεμις να την έφερνε στο ιερό της στα Μέγαρα, ώστε έτσι να εξαγνιζόταν και η μητέρα της η Ελένη, όπου ο Όμηρος την αποκαλεί ‘’ριγεδανήν’’ (φρικτή), γιατί προκάλεσε τον αφανισμό πολλών ηρώων. Έχουμε μιλήσει για την μάχη στις Αφίδνες και πως εκεί σκοτώθηκαν δυο μεγάλοι Μεγαρείς ήρωες, ο Άλυκος γιος του Σκίρωνα και ο Τίμαλκος γιος του Αλκάθοου όταν πήγαν μαζί με τους Διόσκουρους να πάρουν την ωραία Ελένη από τον Θησέα που την είχε απαγάγει. Ήταν λοιπόν λογικό, η Ιφιγένεια να βρίσκετε σαν ιέρεια και να πεθαίνει στα Μέγαρα ώστε οι Μεγαρείς για να τιμήσουν την προσφορά της έφτιαξαν ηρώο.        

Σημειώσεις:

1.  ‘’Κύκλια έπη’’ ονομάζονται όλα τα άλλα έπη εκτός των Ομηρικών και των Ησιόδειων. Συνολικά σώζονται μόνο τίτλοι και περί τους 120 στίχους. Η χρονολόγησή τους είναι  δύσκολη γιατί δε σώζονται παρά μόνο σπαράγματα. Οι ποιητές τους μάλλον κινούνται από 800-500 π.Χ. πιθανόν μετά τη συγγραφή των ομηρικών επών. Κάποιοι θεωρούν ότι υπάρχουν και προγενέστερα της Ιλιάδας και άλλα που χρησίμευσαν ως πρότυπα για την Οδύσσεια. Επικρατεί ασάφεια για τη χρονολόγηση, αοριστία για τα ονόματα των συγγραφέων τους και για τα θέματά τους. Ακριβείς μάλλον είναι μόνο οι πληροφορίες των Αλεξανδρινών Γραμματικών για αριθμό βιβλίων και στίχων σε κάποια απ’ αυτά.

2. Υπάρχει αφιέρωμα/ άρθρο για το Μαντείο της Νυκτός στο χώρο μας, στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://tamegara.blogspot.gr/2013/01/blog-post_25.html

Βιβλιογραφία:

Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. οίκος Χάρη Πάτση, Αθήνα 1969

Βαρελάς Λάμπρος, ‘’Ο μύθος της ωραίας Ελένης στη νεοελληνική ποίηση: Από τον Παλαμά ώς τον Ρίτσο’’, στον τόμο: Μνήμη Γ. Π. Σαββίδη. Θέματα νεοελληνικής φιλολογίας: Γραμματολογικά, εκδοτικά, κριτικά, Πρακτικά της Η΄ Επιστημονικής Συνάντησης 11-14 Μαρτίου 1997,εκδ. Ερμής,Αθήνα, 2001.