ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ (Τελευταίο)

                                                          Ο Ευκλείδης διδάσκει Γεωμετρία στο συγκεκριμένο πίνακα.  

Ο Ευκλείδης, μετά τον θάνατο του Σωκράτη, μαζί με τον στενό κύκλο των μαθητών ήρθε στα Μέγαρα ώστε να συνεχίσουν μαζί τις φιλοσοφικές αναζητήσεις τους, μακριά από το ‘’μένος’’ των Αθηναϊκών κύκλων που καταδίκασαν σε θάνατο τον Μεγάλο Σωκράτη. Ανάμεσα σε αυτούς που ήρθαν και για κάποιο χρονικό διάστημα έζησαν (και πολύ πιθανόν να δίδαξαν) στα Μέγαρα ήταν κι ο Πλάτωνας. Από το γεγονός αυτό, γίνεται φανερό, ότι ο Ευκλείδης ήταν μια σημαντική προσωπικότητα και έχαιρε ιδιαίτερη εκτίμηση ανάμεσα στους άλλους μαθητές του Σωκράτη. Έτσι, στη πόλη – κράτος των Μεγάρων το 399π.χ. γίνεται το πρώτο κέντρο, δηλαδή η πρώτη φιλοσοφική σχολή που αναλύονται κατ’ επέκταση τα Σωκρατικά θεωρήματα.

Πολύ γρήγορα η φήμη της Μεγαρικής Σχολής έφτασε σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο, επομένως έρχονταν μαθητές από όλα τα μέρη για να διδαχθούν από τους Μεγαρικούς φιλοσόφους. Ενώ αργότερα, πολλοί μαθητές της Μεγαρικής σχολής διέπρεψαν σε βασιλικούς οίκους της εποχής όπως ήταν ο Εύφαντος, μαθητής του Ευβουλίδη, όπου έγινε δάσκαλος του βασιλέως της Μακεδονίας του Αντιγόνου του Γονατά. Άλλοι πάλι βέβαια προϊστάμενοι και μαθητές διέπρεψαν σε διάφορες πόλεις του Ελληνικού κόσμου καθώς τούτοι ήταν: ο Στίλπων στην Αθήνα, ο Θρασύμαχος στην Κόρινθο, η Νικαρέτη στην Αλεξάνδρεια και επίσης στην Αλεξάνδρεια δίδαξε ο Διόδωρος ο Κρόνος με τις πέντε κόρες του. Ο Φίλων των Μεγάρων (όπως αποκαλείτε), βρέθηκε στη Σπάρτη, ο Φίλιππος ο Μεγαρικός στη Καμαρίνα των Συρακουσών, Κλεινομάχος ο θούριος στη Μεσσηνία κ.α.

Όταν ίδρυσε ο Ευκλείδης τη Μεγαρική σχολή ήταν περίπου 60 χρονών και προΐσταται σε αυτήν μέχρι τον θάνατό του (380π.Χ). Και καθώς αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος έγραψε τους εξής διαλόγους: ‘’Λαμπρίαν, Αἰσχίνην, Φοίνικα, Κρίτωνα, Ἀλκιβιάδην, Ἐρωτικόν''. Δυστυχώς, έχουν σωθεί ελάχιστα από αυτά τα συγγραφικά έργα που θα πρέπει να είναι τα πρώτα του. Λέγεται όμως, πως η κεντρική φιλοσοφική σκέψη του Ευκλείδη αποτέλεσε μία προσπάθεια συνδυασμού της θεωρίας των Ελεατών με τις φιλοσοφικές αντιλήψεις του Σωκράτη. Μάλιστα δύο αποσπάσματα που σώζονται από αυτά τα πρώτα βιβλία του, είναι αρκετά χαρακτηριστικά ως προς τον συνδυασμό των θεωρημάτων των Ελεατών και τη φιλοσοφία του Σωκράτη, στην Ευκλείδεια σκέψη:  

1^ον ) ‘’Το καλό είναι ένα και παίρνει πολλά ονόματα. Άλλοτε λέγεται σύνεση, άλλοτε Θεός, άλλοτε νους και τα υπόλοιπα.’’

2^ον ) ‘’Όταν παλεύουμε για έναν σκοπό πρέπει να προσέχουμε ώστε αντικείμενο των επιθυμιών μας να είναι το ‘’είναι’’ κι όχι το ‘’φαίνεσθαι’’.’’

Ωστόσο, κανένας δεν μπορεί να αποκλείσει ότι στη Μεγαρική σχολή διδασκόντουσαν και τα μαθηματικά. Αλλά, και ότι από τον Ευκλείδη έγινε η πρώτη καταγραφή των παλαιότερων μαθηματικών θεωρημάτων σε ένα (πιθανόν ‘’ερασιτεχνικό’’) ενιαίο έργο με το όνομα ‘’ΣΤΟΙΧΕΙΑ’’. Όπου κατόπιν τούτο το έργο να μεταφέρθηκε και να έγινε πιο συστηματική η καταγραφή του από έναν κύκλο μαθηματικών που ανέπτυξαν οι Μεγαρικοί φιλόσοφοι στην Αλεξάνδρεια ώστε έτσι να παρέμεινε στο όνομα του Ευκλείδη.

Διότι, όσοι ιστορικοί είτε μελετητές, στέκονται στις υπάρχουσες αναφορές που υπάρχουν για να διαχωρίσουν τον Ευκλείδη, σε δύο διαφορετικά πρόσωπα, δηλαδή σε ‘’Μεγαρικό’’ και ‘’Αλεξανδρινό’’. Θα πρέπει οπωσδήποτε να ξαναμελετήσουν τα αρχαία συγγράμματα…

Αναφέρεται (σαν σημαντική, ουσιαστική) η παράδοση ώστε έτσι να διαχωρίζουν τον Ευκλείδη, ότι: ο Πτολεμαίος Α’ ζήτησε από τον Ευκλείδη να του δείξει μια συντομότερη διαδρομή για την Γεωμετρία και εκείνος του απάντησε: ‘’δεν υπάρχει βασιλικός δρόμος στη γεωμετρία’’ …

ΚΑΙ! Τούτο έφτασε (λόγο διαφορετικής χρονολογίας του Πτολεμαίου Α’ με τον Ευκλείδη τον Μεγαρέα) για να υποθέσουνε ότι ο Ευκλείδης είναι δύο διαφορετικοί φιλόσοφοι!

Κανένας όμως, δεν αναφέρει ότι η ίδια ακριβώς παράδοση αναφέρεται και για τον Μέναιχμο, 380-320 π.Χ. (δάσκαλο του Μέγα Αλεξάνδρου). Όταν λοιπόν Αλέξανδρος κάποια φορά τον ρώτησε για μια εύκολη συντόμευση της μαθηματικής διαδρομής ώστε να κατανοήσει γρηγορότερα την γεωμετρία. Ο Μέναιχμος του απάντησε: ‘’όταν ο βασιλιάς θελήσει να ταξιδεύσει σε όλη τη χώρα υπάρχουν οι βασιλικοί δρόμοι και φυσικά άλλοι είναι οι κοινοί δρόμοι για τους πολίτες, αλλά στη γεωμετρία μόνο ένας είναι ο δρόμος που υπάρχει για όλους.’’…

Και για να κάνουν πιο αληθοφανή την θεωρία τους περί των δύων διαφορετικών Ευκλείδων, λέγουν πως ο Αλεξανδρινός είχε σπουδάσει στην Ακαδημία του Πλάτωνα!  

Όμως, περιμένουμε το μέλλον να ξεκαθαρίσει την συγκεκριμένη ιστορία από τις διάφορες παραδόσεις και το σημείο εκείνο όπου οι ιστορικοί μελετητές να μην προσπερνούν με επιπολαιότητα την μεγάλη προσφορά των Μεγάρων στο κτίσιμο του ελληνικού πνεύματος.

Είτε δοθεί η φυσική πατρότητα στα στοιχεία είτε πάλι δεν αποδοθεί.

Τα Ευκλείδεια Στοιχεία αποτελούν ένα από τα πιο όμορφα έργα που επηρέασαν την επιστήμη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η ομορφιά τους έγκειται στη λογική της ανάπτυξης της γεωμετρίας και των άλλων κλάδων όπως των μαθηματικών. Έχει επηρεάσει βέβαια όλους τους κλάδους της επιστήμης, αλλά καμία τόσο πολύ όσο τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες. Τα Στοιχεία μελετούνται επί 24 αιώνες σε πολλές γλώσσες ξεκινώντας από την αρχική ελληνική, στη συνέχεια στα Αραβικά, Λατινικά και σε πολλές σύγχρονες γλώσσες.

Βιβλιογραφία:

Archibald, Raymond Clare ‘’Euclid's book on division of figures’’. Cambridge University Press, Cambridge, 1915.

Morrow, Glenn R. ‘’Proclus: A commentary on the first book of Euclid's elements’’. Translated by G. R. Morrow. Princeton Univ Press, Princeton, 1970.

Döring, Klaus. ‘’Die Megariker’’. Kommentierte Sammlung der Testimonien. Grüner Amsterdam 1971