Η ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΝΙΚΑΡΕΤΗ

Η φιλόσοφος, μαθηματικός – γεωμέτρης, Νικαρέτη, ήταν Μεγαρίς. Έζησε περί τα τέλη του 4^ου με αρχές 3^ου αιων. π.Χ. και υπήρξε μαθήτρια της φιλοσοφικής Μεγαρικής Σχολής. Προερχόταν από σημαντικής καταγωγής γονείς και είχε πολύ υψηλή παιδεία για την εποχή της. Υπήρξε μαθήτρια του Μεγαρέα φιλόσοφου Στίλπωνα. Ενώ ο Αθηναίος Ονήτωρ(1) –εάν μπορεί βέβαια να εμπιστευτεί κάποιος τους λόγους αυτού-, αναφέρει πως: ο Στίλπων είχε και ερωτικές σχέσεις με την Νικαρέτη.

Η Νικαρέτη έγραψε πολλά έργα που έχουν χαθεί είτε έχουν καπηλευτει από άλλους. Σύμφωνα με τον Αργυρό (της βυζαντινής οικογένειας, 10^ος αιων. μ.Χ.), ορισμένα θεωρήματα που περιέχονται στο πρώτο βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλεί­δη, όπως τα: ‘’Παντός τριγώνου η μείζων πλευρά την μείζο­να γωνίαν υποτείνει’’ Δηλ. Σε κάθε τρίγωνο η μεγαλύτερη γωνία κείται απέναντι της μεγαλύτερης πλευράς. Και, ‘’Παντός Τριγώνου οι δυο γωνίαι δύο ορθών ελάσσονές εισί πάντη μεταλαμβανόμεναι’’  Δηλ. ‘’Σε κάθε τρίγωνο δύο γωνίες είναι μικρότερες των δυο ορθών με οποιοδήποτε τρόπο κι αν τις πάρουμε’’ οφείλονται στη Νικαρέτη.

Συνήθως στα αρχαία κείμενα αναφέρεται σαν Μεγαρίς μορφωμένη φιλόσοφος - εταίρα(2) με αριστοκρατική καταγωγή. Ωστόσο, η Νικαρέτη υπήρξε σπουδαία φιλόσοφος. Σε αυτήν μάλιστα οφείλεται η επαναδιατύπωση και η απόδειξη ολικού του γεωμετρικού θεωρήματος:  “Παντός τριγώνου μιας των πλευρών προσεκβλειθείσης, η εντός γωνία εκατέρας των εντός και απέναντι γωνιών μείζων έτσι ”.

Ο Ιωάννης Στοβαίος, που έζησε τον 5^ο αιώνα μ.Χ., λανθασμένα αναφέρει τη Νικαρέτη, σαν Κορίνθια(3) εταίρα και φιλόσοφο! Και ο Γ. Ν. Χατζιδάκις ακλουθώντας την ίδια λάθος θεωρία (περί Κορίνθου) με τον Στοβαίο αναφέρει:  ‘’Στην Νικαρέτη οφείλεται η επαναδιατύπωσις και η απόδειξις του θεωρήματος κ.τ.λ.

Όμως, ο Αθηναίος που έζησε τρεις αιώνες νωρίτερα από τον Στοβαίο (τέλη 2^ου αιώνα μ.Χ.) στο ΙΓ’ βιβλίο του (Δειπνοσοφιστών), αναφέρει και αποσαφηνίζει περί καταγωγής της τα εξής:  ‘’Νικαρέτη δἐ ἡ Μεγαρὶς οὐκ ἀγεννὴς ἦν ἑταίρα, ἀλλὰ καὶ γονέων... καὶ κατὰ παιδείαν ἐπέραστος ἦν, ἠκροᾶτο δὲ Στίλπωνος τοῦ φιλοσόφου.’’ Δηλ. ‘’Η Νικαρέτη από τα Μέγαρα ήταν όχι ασήμαντης καταγωγής εταίρα, αλλ’ και εξαιτίας των γονέων της […]και εξαιτίας της καλλιέργειας της ήταν περιζήτητη που παρακολουθούσε μαθήματα του φιλόσοφου Στίλπωνα.’’

  

Σημειώσεις:

(1). Ονήτωρ (4ος αι. π.Χ.). Αθηναίος πολίτης, ένας από τους επιτρόπους του ανήλικου Δημοσθένη. Διαχειρίστηκε ανέντιμα την πατρική περιουσία του Δημοσθένη και καταχράστηκε ένα μέρος της. Ο νεαρός Δημοσθένης εμφανίστηκε στο δικαστήριο και κατηγόρησε τον καταχραστή της πατρικής του περιουσίας (Δημ. Λόγος 30, Κατά Ονήτορος 1 και Λόγος 31, Κατά Ονήτορος 2).

(2). Ο όρος ‘’εταίρα’’ στην αρχαία Ελλάδα δεν είχε τους σημερινούς ηθικούς φραγμούς και φυσικά δεν ήταν πόρνες. Οι πόρνες (στην αρχαία Ελλάδα, όπως και σήμερα) πρόσφεραν δημόσια σεξουαλικές υπηρεσίες στο σύνολο του αντρικού πληθυσμού, ενώ η εταίρα ήταν μακροχρόνια ερωτική σύντροφος ενός ανδρός.  Οι εταίρες αποτελούσαν τις μοναδικές γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα, με εξαίρεση τις Σπαρτιάτισσες, που απολάμβαναν την ανεξαρτησία τους και μπορούσαν να διαθέτουν προσωπική περιουσία. Στο μπλοκ μας, θα βρείτε στο άρθρο:’’ Ναός Αφροδίτης Πράξης’’, και στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση http://tamegara.blogspot.gr/2012/11/blog-post.html

Περισσότερες πληροφορίες προς κατανόηση του θέματος.

(3). Στα αρχαία συγγράμματα, η καταγωγή της Φιλοσόφου Νικαρέτης παρουσιάζεται μόνο Μεγαρική. Πιθανών, ο Στοβαίος παρασυρόμενος από την εποχή του (καθώς τον 5^ο αιώνα μ.Χ. τα Μέγαρα ήταν πλέον μια πολίχνη) της ‘’έδωσε’’ Κορίνθια καταγωγή, λόγω φυσικά και των περίφημων εταίρων που έζησαν στην Κόρινθο.

  

Βιβλιογραφία:

Πρόκλου. ‘’Σχόλια εις το πρώτον βιβλίο του Ευκλείδη’’ (διάφορες εκδόσεις)

Διογένη Λαέρτιου. ‘’Βίοι Φιλοσόφων’’ (διάφο­ρες έκδοσης)

Αθήναιου. ‘’Δειπνοσοφιστές’’. έκδοση Οξφόρδης 1935, βιβλία 14. τόμοι 7

Αθηναίος ‘’Δειπνοσοφιστών’’ ΙΓ’ (σελ. 202-203.). Εκδότης, Οδυσσέας Χατζόπουλος.

Ηλεκτρονικές πηγές:

 http://en.calameo.com/read/00114635198d4ff7948cf

Athénée, deipnosophistes, livre XIII, texte grec (21- 40)