ΤΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΙΕΡΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΩΝ ΣΤΗ ΡΕΑ - ΚΥΒΕΛΗ

Παρόμοιο αγαλμάτινο σκαλιστό υπαίθριο βωμό για την Κυβέλη συναντούμε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων και προέρχεται από ανασκαφές των Παγών.

Στην περιοχή της Μεγαρίδας χώρας έχουν ανακαλυφθεί, σε διάφορα σημεία, υπαίθριοι/αγροτικοί χθόνιοι βωμοί προς τη Ρέα- Κυβέλη.

Η Κυβέλη αρχικώς ήταν Ιώνια (Φρυγική) θεότητα. Και δεν είχε την ίδια λατρευτική ιδιότητα που είχε στην Ελλάδα η Γαία και η Δήμητρα. Διότι στην Ιωνία ήταν η θεά των βουνών, της άγριας φύσης και των δημιουργικών δυνάμεων της γης.

Καθώς στα περισσότερα μνημεία/βωμούς παρουσιάζεται συνοδευόμενη από δυο λιοντάρια, σύμβολο του άγριου χαρακτήρα της θεάς. 

Η Κυβέλη συμβόλιζε επίσης την αύξηση και το μαρασμό της βλάστησης. Η ιδέα της γέννησης και του θανάτου πέρασε στον μύθο της Ρέας, που ως σύζυγος του Κρόνου είχε μεν ανεξάντλητη γονιμότητα, αλλά ήταν δυστυχισμένη, επειδή ο σύζυγος της έτρωγε τα παιδιά που γεννούσε.
Η λατρεία της Κυβέλης διήλθε στην Ελλάδα μέσω των ελληνικών αποικιών της Μικράς Ασίας. Στη Θήβα ο Πίνδαρος είχε ανεγείρει ιερό της Κυβέλης με άγαλμα της θεάς κοντά στο σπίτι του. Στην Μεγαρίδα επίσης λατρεύτηκε διότι έχουν ανακαλυφθεί βωμοί της Ρέας-Κυβέλης στις Παγές (Αλεποχώρι), στο Χάνι και αλλού. Ενώ ένας βωμός της θεότητας είναι στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Μεγάρων από ανασκαφές στη Μεγαρίδα.  Πάλι κατά τον Μεγαρέα Δόκτορα Στέλιο Γκίνη, η παραλία των Μεγάρων ονομάζεται Βαρέα προς τιμή της ΡΕΑΣ που οι αρχαίοι ονόμαζαν πρώτα ‘’ΒΑ’’ (μητέρα) Ρέα, δηλαδή ‘’Βαρέα’’. Στην Αθήνα επίσης υπήρξε ναός, το Μητρώο, στο οποίο φύλαγαν τα αρχεία του κράτους. Οι θρησκευτικές ιδέες όμως των Ελλήνων γύρω από τη γη και τις ιδιότητες της αργότερα συγκεντρώθηκαν στο πρόσωπο της Δήμητρας. Τη Δήμητρα επίσης θεοποίησαν οι Μεγαρείς και την ανέβασαν στον Όλυμπο. 

Σχέδιο προφίλ του αγαλμάτινου βωμού που απεικονίζονται τα σύμβολά της από τους Έλληνες γλύπτες, καθώς την απεικόνιζαν καθιστή σε θρόνο, ανάμεσα σε δύο λιοντάρια να κρατάει το τύμπανο ή το κέρας της αφθονίας. 

                                                       ΡΕΑ - ΚΥΒΕΛΗ -

Στην αρχαία Ιώνια Ελλάδα, η θεά Κυβέλη λατρεύτηκε ως Μητέρα Ορέων ενώ αργότερα στην κλασική Ελλάδα, ως Ρέα(1) όπου ήταν θεά γενικά της άγριας φύσης, των δημιουργικών δυνάμεων της Γης και της γονιμότητας. Ο Πίνδαρος μάλιστα την προσφωνεί ‘’Κυβέλα, μάτερ θεών’’.

Κύρια πατρίδα της λατρείας της ήταν οι Ελληνικές πόλεις των Μικρασιατικών παραλίων (Έφεσος, Σμύρνη. Μίλητο κ.λ.π.) αλλά λατρεύτηκε και στη κυρίως Ελλάδα σαν ‘’μητέρα ανθρώπων τε θεών’’.  Η Ρέα είχε δικούς της Ναούς και υπαίθριους βωμούς-ιερά σαν Κυβέλη κυρίως στη Θήβα, Μέγαρα, Ελευσίνα, Αθήνα, Ολυμπία, Φυγαλεία κ.ά. Λατρεύονταν επίσης στην πόλη Πεσσινούντα στην Άνω Φρυγία κοντά στο Σαγγάριο ποταμό. Εκεί και επί του όρους Δίδυμο υπήρχε ιερός βράχος με το όνομα Άγδος εξ ού και το όνομά της Άγδιστις. Στο ίδιο όρος υπήρχε και το ιερό ‘’άντρο’’ της θεάς, το αρχαιότερο όλων, όπου βρισκόταν αντί ομοιώματός της λατρευτικός λίθος ακατέργαστος (πιθανώς αερόλιθος), ο οποίος το 204 π.Χ. μεταφέρθηκε στη Ρώμη όπως επίσης και ο τάφος του αγαπημένου της εραστή Άττιου. Μεγάλο Ναό έκτισε στη Πεσσινούντα ο Βασιλιάς Μίδας τον οποίο αργότερα στόλισαν και πλούτισαν με αφιερώματα οι βασιλείς της Περγάμου καθώς και οι Ρωμαίοι.

Τούτη η πιθανών παλαιά θεότητα των αρχαίων Ιώνων επηρέασε αρκετά νωρίς τους Δωριείς Μεγαρείς καθώς από τον 8^ο αιώνα π.Χ. είχαν αποικήσει στην Μικρά Ασία.  Έτσι σε αρκετές αρχαιολογικές ανασκαφές στη περιοχή των Μεγάρων, ανακαλύπτονται οικιακά αλλά και ‘’αγροτικά’’ υπαίθρια ιερά, αφιερωμένα στην θεότητα της Κυβέλης – Ρέας. 

Επίσης υπήρχε και η ιδική εορτή ΤΑ ΓΑΛΑΞΙΑ   ’’Γαλάξια’’ που τελούνταν όπως γνωρίζουμε και στην Αθήνα κατά το μήνα Ελαφηβολιώνα προς τιμήν της Μεγάλης Μητέρας Ρέας-Κυβέλης(2).

Γαλάξια ονομαζόταν όμως και μια άλλη αρχαία γιορτή προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, που πραγματοποιούνταν κατά την 22η μέρα του μήνα Ποσειδεώνα(3), στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο.

Σημειώσεις:

(1) Η Ρέα στην ελληνική μυθολογία ήταν μητέρα του θεού Δία και κόρη του Ουρανού και της Γαίας. Η ίδια ήταν Τιτανίδα. Επίσης ήταν γυναίκα και αδελφή του τιτάνα Κρόνου. Δίπλα στον Κρόνο καθόριζε τη ροή των πραγμάτων (Ρέα = αυτή που ρέει), καθόριζε μέσα στο βασίλειο του Κρόνου-Χρόνου την κίνηση και τη διαδοχή. Αργότερα, έγινε η θεά της γονιμότητας και από τα σπλάχνα της βγήκαν οι πρώτοι Ολύμπιοι θεοί, Εστία, Δήμητρα, Ήρα, Άδης, Ποσειδώνας, Δίας. Συμμάχησε με τον μικρότερο γιο της, τον Δία, για την καθαίρεση του Κρόνου, μεθώντας τον οπότε και ο Δίας μπόρεσε να ανοίξει την κοιλιά του και να ελευθερώσει τα αδέρφια του, που ο Κρόνος είχε καταπιεί από φόβο της ίδιας τύχης με τον πατέρα του, Ουρανό.

(2) Γαλάξια: ἑορτὴ Ἀθήνησι μητρὶ θεῶν ἀγομένη ἐν ᾗ ἕψουσι γαλαξίαν. ἔστι δὲ πόλτος κρίθινος ἐν γάλακτι. Ησύχιος, Λεξικόν.

(3) Κυριότερες γιορτές κατά το μήνα Ποσειδεώνα ήταν τα Φαλληφόρια προς τιμήν του Διονύσου, τα Αλώα, τα Πύραια, τα Ποσείδεα, και τα Γαλάξια προς τιμήν του θεού Απόλλωνα κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στις 22 του μήνα, σε αντίθεση με τα Γαλάξια προς τιμήν της Ρέας-Κυβέλης κατά τον Ελαφηβολιώνα. Ο Ποσειδεών είναι ο έκτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο θεό Ποσειδώνα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Νοεμβρίου-22 Δεκεμβρίου. Σε άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας εκτός από την Αθήνα, θεωρούνταν ο τελευταίος μήνας του χρόνου.

Κάθε 2-3 χρόνια, προστίθετο ένας εμβόλιμος μήνας, ο Ποσειδεών Β', ώστε η πρώτη ημέρα κάθε μήνα να συμπίπτει κατά το δυνατόν με τη Νέα Σελήνη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Lane, Eugene, (ed) 1996, Cybele, Attis, and Related Cults: Essays in Memory of M.J. Vermaseren, Brill.

Roller, Lynn E. 1994, "Attis on Greek Votive Monuments; Greek God or Phrygian?" Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, Vol. 63, No. 2 (Apr. - Jun.), σσ. 245–262

Burkert, Walter, 1982, Greek Religion, Harvard University Press, Cambridge.